خلاصة:
نگاه انتقادی به جامعه، یکی از مؤلفههای تعهّد اجتماعی در ادبیّات فارسی است. آشنایی روشنفکران با تحوّلات سیاسی و اجتماعی غرب در دوره مشروطه و ظهور سمبولیسم اجتماعی در عصر نیما، نگاه جامعهگرایانه به ادبیّات را تقویت کرد. در این میان، کاریکلماتور نیز تا حدود زیادی، همپای دیگر جریانهای ادبی معاصر، تصویرگر واقعیات اجتماعی از قبیل یأس و امید، عشق و نفرت، رنج و شادی و... است. در حقیقت، نویسندگان کاریکلماتور این جریان ادبی را عرصهای برای طرح عواطف اجتماعی تبدیل کرده و وظیفه روشنگری، انتقاد و افشاگری را بر دوش آن گذاشتهاند. این پژوهش بر آن است تا با بررسی کاریکلماتورهای دهه نود، کاربرد انتقادهای اجتماعی آن ها را در ایجاد فضای طنز واکاوی کند. نویسندگان با بررسی مجموعه کاریکلماتورهای این دهه، انتقاد اجتماعی را در زمینههای فقر و تورّم، سانسور، فضای بسته جامعه، سکوت جامعه، تخریب طبیعت، انحطاط اخلاقی، رشوهخواری و بیقانونی تحلیل کردهاند. بر اساس نتایج به دست آمده، فراوانی انتقادهای اجتماعی و خلق موقعیتهای طنزآمیز در کاریکلماتورهای دهه نود به ترتیب عبارتند از: گلکار (33 درصد)، خوشوقتی (30 درصد)، آزادیخواه (23 درصد) و گلهاشم (19 درصد).
A critical view of society, is one of the components of social commitment in Persian literature.Introducing intellectuals acquaintance with western political and social developments during the constitutional period, and the emergence of social symbolism in the Nima era, strengthened the socialist view literature. . meanwhile, writing caricature (Karikalmator) is also an ilustrator of social truths such as despair and hope, love and hate, afflication and happiness, and so on. In fact, authors of writing caricature have converted this literary current to an arena for expression of social emotions, and have put the tast of explanatory, criticism, and disclosure on it's shoulders.This study aims to investigate the use of social criticism in creating a humorous atmosphere by examining the caricatures of the nineties.By examining the collections of Abbas Golkar , sohrab Gol Hashem, Mohammad Ali Azadikkah and Amir Khosh vagti, the autors have ananlyzed Scial criticism in terms of poverty and inflation, censorship, closed society, social silence, destruction of nature, moral decadence bribery and lawlessness. According to the results, the frequency of social criticis in the caricatures of the nineties are: Golkar (33%), Khosh vagti (30%), Azadikhah (32%) and Golhashem (19%), respectively. .
ملخص الجهاز:
نویسندگان با بررسی مجموعه کاریکلماتورهای این دهه ، انتقاد اجتماعی را در زمینه های فقر و تورّم ، سـانسـور، فضـای بسـتۀ جامعه ، سـکوت جامعه ، تخریب طبیعت ، انحطاط اخلاقی، رشـوه خواری و بیقانونی تحلیل کرده اند.
مت مردم و جامعه قرار میدهد و صویرگر هرچند بسیاری از آثار ادبی کلاسیک آیینۀ تمام نمای جامعه ، فرهنگ ، تاریخ و آداب و رسوم عصر پدیدآورندگان آنها هستند، اّا این واقعیت بر کسی پوشیده نیست که هیچ دوره ای از تاریخ ادبّیات ایران به اندازة دورة معاصر، با نگرش اجتماعی، پیوند نخورده است .
٣- پرسش پژوهش مقالۀ حاضر پاسخگوی پرسش های زیر خواهد بود: ١- مؤلفه های انتقادهای اجتماعی در کاریکلماتورهای دهۀ نود کدامند؟ ٢- بسامد انتقادهای اجتماعی در این دهه چقدر است ؟ ٤- حدود پژوهش - خوشمزه ترین میوه درخت (١٣٩٠) نوشتۀ محمّدعلی آزادیخواه - اتو برای چروک صورت (١٣٩٠) نوشتۀ امیر خوش وقتی (تنها) - قلم کم حرف (١٣٩٥) نوشتۀ سهراب گل هاشم - قفس خالی پر از آزادی است (١٣٩٨) نوشتۀ عباس گلکار ٥- روش پژوهش شیوة انجام این پژوهش ، تحلیل متن است .
هرچند اعتراض و انتقاد اجتماعی را در کاریکلماتورهای پرویز شاپور کمتر میتوان دید؛ اّا پیروانش از این مفهوم غافل نمانده و مجموعه های خود را با خلق موقعیت های طنزآمیز انتقادی آراسته اند.
نویسندگان کاریکلماتور اگرچه با شناسایی نابسامانیهای اجتماعی و بیان هنری آنها، هم اعتراض خود را به گوش مخاطبان میرسانند و هم در جهت آگاهیبخشی جامعه گام برمیدارند؛ اّا همواره ، از یأس روی برمیتابند و با امید، بر زخم جان مخاطبان مرهم مینهند؛ به گونه ای که میتوان گفت امید به آینده ای بهتر و اصلاح جامعه در کاریکلماتورهای این دهه بازتاب دارد: - بامداد بیداری با طلوع هزاران خورشید، آغاز میشود (گلکار،١٣٩٨: ٣٦).