خلاصة:
ابوالحسن، علی بن عثمان هجویری، از بزرگان صوفیّه و صاحب یکی از کهن ترین و با ارزش ترین متون صوفیانه فارسی محسوب می شود که ضمن تأثیرپذیری از نوشته های عرفانی پیشین، تأثیر شگرفی بر تصوّف بعد از خویش -از جمله تذکرةالاولیاء- گذاشته است. کشفالمحجوب علاوه بر اشتمال بر مضامین عرفانی، تاریخی و اجتماعی، در بردارنده اطّلاعات مهمّی از شخصیت، زندگی و اندیشه های نویسنده است که با دقّت و ژرفنگری، به بیان دیدهها، شنیدهها و یافتههای خود پرداخته است. تحقیق و پژوهشگری، کنجکاوی و جستجوگری، بحث و جَدل با مدّعیان علم و معرفت، شکایت از مدّعیان و صوفیان جاهل زمانه، دفاع از ملامتیّه، گزارش هایی دقیق درباره بزرگان و فِرق صوفیّه و آداب تصوّف و شرح اسفار و تجارب زندگی، تنها بخشی از داده هایی است که بر پایه آن، می توان ساختار شخصیتی و فرآیند فردیت هجویری را ترسیم کرد. بر پایه این داده ها، شاکله شخصیت و اندیشه هجویری را می توان ترکیبی از «علم بحثی» و «شهود قلبی» قلمداد کرد؛ زیرا از یک سو، ارزش فراوانی برای آموختن در آن دیده می شود و از سوی دیگر، در اندیشه اش، مشاهده حق در دنیا و عقبی، مرهون مجاهده سالک تلقّی شده است. نگارنده در این مقاله کوشیده است تا بعد از مقدّماتی درباره زندگی، سفرها، مشایخ و آثار هجویری، با محوریت کشف المحجوب، به شاخص ترین مؤلّفه های شخصیت و دیدگاه های هجویری اشاره و از این طریق، در حدّ توان، فقدان اطّلاعات موجود درباره زندگی و شخصیت وی را جبران کند.
Abul-Hassan Ali ibn Uthman Hujwiri was one of great Sufis and the writer of one of the oldest and most valuable Sufi texts. He had a great influence on Sufism after him, like Tazkirat al-Awliya, while being influenced by mystic writings of his past. Kashf-ul-Mahjoob, while including Mystical, historical and social aspects, also contains great knowledge on the character, life and thoughts of its writer, who stated what he found, saw and heard with scrutiny and accuracy. Researching, investigating, engaging in debates with people of wisdom and knowledge, complaining about insipient Sufis of his time, defending Malamatiyya, giving a full report on Sufi intellectuals and factions, Sufi habitude, complete explanation of his journeys and life experiences, are only a part of the knowledge upon which we can figure out the personality of Hujwiri and the process of his individual growth. Based on this data, we can assume the base of Hujwiri’s character and thoughts to be a combination of “controversial knowledge” and “innate intuition”. Because on one hand there is a great value for learning from it ,and on the other hand seeing the truce in this life and the next is due his strives. After an introduction on his life, journeys, titles, and writings the writer tried to point out the most prominent characteristics and viewpoints of Hujwiri, so that he can compensate for the lack of information about his life and personality.
ملخص الجهاز:
تحلیل شخصیت و اندیشه های هجویری بر پایۀ سخنان خود او در کشف المحجوب (مقالۀ ترویجی ) 1 دکتر امیرحسین مدنی استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه کاشان چکیده ابوالحسـن ، علی بن عثمان هجویری، از بزرگان صوفّیه و صاحب یکی از کهن ترین و با ارزش ترین متون صوفیانۀ فارسی محسوب میشود که ضمن تأثیرپذیری از نوشته های عرفانی پیشین ، تأثیر شگرفی بر تصوّف بعد از خویش -از جمله تذکرة الاولیاء- گذاشـته است .
از آنجا که در آثار و مقالات بررسی شده ، شخصیت و اندیشه های هجویری بر پایۀ گفته های خود او بسیار کم ارزیابی و تحلیل شده است ، نگارنده در این نوشته کوشیده است که برای نخستین بار، با تأمّل بر سخنان ، گزارش ها، قضاوت ها، دیده ها و شنیده های هجویری، به لایه های عمیق شخصیت و ناخودآگاه وی اشاره کند و فراتر از ارزش های عرفانی و تاریخی خود کتاب ، به این سؤال اساسی پاسخ دهد که بن مایه های فکری و «فرایند فردیت » این صوفی سّیاحِ کنجکاو و جستجوگر کدام است و آیا بر پایۀ سخنان خود او در کتاب و روشن شدن اضلاع و زوایای تازه ای از شخصیت و منظومۀ ذهنی وی، میتوان بیش از پیش ، به اثبات این گفتۀ باختین (Bakhtin) پرداخت که یک نویسندة رمان در همان حال که در حال تولید اثر ادبی است ، در واقع ، به نقد خویشتن نیز مشغول است و آن رمان [اثر] نقدی است که او بر زندگی و نگرش خویش بر جهان نوشته است ؟ (جلالیپندری و نصرتی، ١٣٩٨: ٥١).