خلاصة:
ماکس وبر در مطالعه ادیان جهانی، نوع‌شناسی دینی خود را تدوین و در قالب آن، دو نوع مثال اصلی را ارائه می‌کند. نخست، ریاضت‌کشی فعالانه یا زهد درون‌دنیایی است که مصداق اصلی‌اش پیروان مذهب پروتستان‌اند و دوم، عرفان مراقبه‌ای یا عرفان دنیاگریز است که مصداق اصلی آن، پیروان ادیان شرق آسیا و صوفیه مسلمان هستند. وبر جهت‌گیری‌ها و اقدامات سیاسی مصادیق این دو نوع مثالی را در مسیر کسب رستگاری به ترتیب، فعالانه و منفعلانه معرفی می‌کند. تلقی وبر از دنیاگریز بودن و انفعال صوفیه در امور سیاسی در حالی است که با بررسی منابع تاریخی مرتبط با واقعیات تاریخی زندگانی و اقدامات سیاسی بزرگان خاندان صفوی در مسیر تشکیل حکومت مزبور، مواردی مغایر با آرای وبر آشکار می‌شود و مسئله نوشتار حاضر نیز از همین ناهمخوانی و ناسازگاری میان معرفت علمی و واقعیت تجربی سرچشمه می‌گیرد. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهند که مرشدان طریقت صفوی از زمان شیخ جنید تا زمان تکوین حکومت صفوی، در عین حال که مانند اقطاب پیش از خود دارای مقامات فرادنیوی بوده و به امور معنوی توجه داشته‌اند، در امور دنیوی و مشخصاً سیاسی نیز دارای نقش‌آفرینی فعالانه‌ای بوده و اقدامات فراوانی را انجام داده‌اند. درنتیجه، تصوف صوفیان صفوی، نه‌تنها موجب دنیاگریزی و انفعال سیاسی آنها نبوده است، بلکه در کنار دیگر عوامل محتمل مؤثر نقش مهمی در تشکیل حکومت مرکزی قدرتمند دیرپای صفوی به دست آنها داشته است
In his study of world religions, Max Weber formulates his religious typology and presents two main ideal types in this respect. The first ideal type is inner−worldly asceticism, mainly Protestant Puritans, who are active in political actions, and the second ideal type is world−flying mysticism, mainly followers of East−Asian religions and Islamic Sufis, who are passive in political actions on the way to salvation. However, referring to the historical facts of the political life and actions of the Safavid Sufi masters in the process of development of the Safavid government through archival research methods and reviewing related historical texts reveals cases contrary to Weber's views, and our problem emerges from this Inconsistency between scientific knowledge and historical reality. The article shows that the Safavid Sufi masters, from the time of Junaid to the development of the Safavid government, Although like the leaders before themselves in addition to paying attention to transcendental matters, also have taken a role in worldly affairs and particularly, political action. Therefore, they are not world−flying and passive, but their Sufism and Sufi beliefs, along with other possible effective factors, have taken an important role in the development of the Safavid government.
(
, 
, 
)
