خلاصة:
اجتهاد و اصول فقهی آن بیش از روش‌های کیفی تحقیق، نظیر رویکرد زمینه‌یابی از اهمیت برخوردارند؛ زیرا مسیر استنباط قوانین دین، وصول به احکام شارع، مبنای حجیت یا معذریت و منجزیت در فقه امامیه به شمار می‌روند؛ با این حال به نظر می‌رسد که به دلیل محوریت زبان (نصوص، متون و داده‌ها) و زایش ایده (نظریه، فتوا و استنباط) بین دو رویکرد زمینه‌یابی و اجتهاد مصطلح فقهی، ویژگی‌های مشترکی وجود دارد و از آنجا که تعداد زیادی از مطالعات در روش‌شناسی تحقیق، مؤید مزایا و نقاط قوّت رویکرد زمینه‌یابی هستند، امکان کاربست این روش تحقیق کیفی در فرایند اجتهاد و استنباط فقها محل سؤال است. پژوهش پیش‌رو با اتخاذ شیوه توصیفی ـ تحلیلی و در قالب رئالیسم انتقادی، دو رویکرد ذکرشده را برای پاسخ به این سؤال، مورد تحلیل مقایسه‌ای قرار داده است. نتایج یافته‌ها حاکی از آن است که رویکرد زمینه‌یابی و اجتهاد فقهی در الزامات، هستی‌شناسی، معرفت‌شناسی و روش‌شناسی (داده، رویکرد تحقیق و شیوه تحلیل) دارای تفاوت‌های بنیادینی هستند. همچنین نتایج تحقیق نشان داد که برخلاف روش مستقیم و صریح زمینه‌یابی، اجتهاد فرایند پیچیده‌ای است که نیاز به عاملیت محقّق (ملکه اجتهاد) و دانش بسیط و عمیق مجتهد دارد؛ بنابراین، رویکرد زمینه‌یابی دارای نارسایی‌های ذاتی است و نمی‌توان از آن برای اجتهاد فقهی استفاده کرد؛ البته مانند دیگر رشته‌های علوم انسانی، به عنوان ابزاری در حوزه پژوهش‌های فقهی قابل استفاده خواهد بود.
Ijtihad and its jurisprudential principles (Osule Feqh) are more important than qualitative methods of research such as the contextualization (Zamine Yabi) approach, because the method of inferring the religion's laws and acquiring the Shariah rulings, are considered the basis of authority (Hojjiyat) or excuse (Mo'azzeriyat) and finality (Monajjeziyat) in Imamiyyah jurisprudence. However, it seems that due to the centrality of language (texts, and data) and the generation of ideas (theory, fatwa, and inference) there are common features between the two approaches of contextualization and jurisprudential ijtihad. Since a large number of studies in methodology of research confirm the advantages and strengths of the contextualization approach, the possibility of using this qualitative research method in the process of ijtihad and inference of jurists is questionable. The upcoming research, by adopting the descriptive-analytical method and in the form of critical realism, has compared the two mentioned approaches to answer this question, the results indicate that the approach of contextualization and jurisprudential ijtihad in requirements, ontology, epistemology and the methodology (data, research approach and analysis method) have fundamental differences. Also, the results of the research showed that unlike the direct and explicit method of contextualization, ijtihad is a complex process that requires the agency of the researcher (mentality (Malakeh) of ijtihad) and vast and deep knowledge of the mujtahid.
(
, 
, 
)
