ملخص الجهاز:
"وجود عدلهای بار در حیاط کاروانسراها که به طور طبیعی سکویی را برای اجرا در اختیار نمایشگران قرار میداد، حیاط و باغ ایرانی با مرکزیت حوض به عنوان صحنه، چهارسوقهای هشت ضلعی بازارها با سکوهایی برای نشستن تماشاگران و دیگر مواردی که در بخش معماری به آنها اشاره شد، همگی از نوع نظام «مرکزگرایی» تبعیت میکنند که نتیجة طبیعی آن گرد آمدن تماشاگران پیرامون گروه نمایش و به وجود آمدن صحنة گرد یا میدانی است.
اما قبل از این دوره و در عصر سلطنت صفویان، فقط دستهرویهای توأم با سوکواری به همراهی چند شبیه وجود داشت که نمونههایی از آن آورده میشود: «ژان باتیست تاورینه»ی فرانسوی که در زمان شاه صفی، شاه عباس دوم و شاه سلیمان، بین سالهای 1632 و 1668 میلادی، مجموعا نه بار از ایران دیدن کرده است و سفرنامة او یکی از منابع مهم در شناسایی عصر صفوی تلقی میشود، مراسم عزاداری ماه محرم را این گونه توصیف کرده است: «… دوازده دستة سینهزنی از محلات مختلف شهر به میدان میآیند و کار ترتیب و نظم دادن به محل آنها با "بیگلربیگی" منصوب از طرف شاه سلیمان بود.
گزارش «پیترو دلاواله» از عهد شاه عباس کبیر، دقیقتر است و در آن به ذکر جزئیات دیگری میپردازد که عینا یا با کمی تغییر در دورة قاجار هم اجرا میشود: «پس از اینکه روز دهم ماه محرم، یعنی روز قتل رسید، از تمام اطراف و محلات اصفهان، دستههای بزرگی راه میافتد که به همان نحو، بیرق و علم با خود حمل میکنند و بر روی اسبهای آنان، سلاحهای مختلف و عمامههای متعدد قرار دارد و به علاوه چندین شتر نیز همراه دستهها هستند که بر روی آنها جعبههایی حمل میشود که درون هر یک، سه چهار بچه به علامت بچههای حسین شهید، قرار دارد."