خلاصة:
بیان مسئله:
تعمق در نحوه شکل گیری طرح در ذهن طراح برای ایجاد فضایی والا منطبق با سرشت آدمی، امری ضروری است تا مسیری روشن در اختیار طراحان برای خلق طرحی ارزشمند قرار گیرد. آرای حکیمان ایرانی برخلاف نظریه های اندیشمندان معاصر غربی در تولید فضا مغفول مانده، اگرچه قرن ها پیش از آن ها مطرح شده است. در این میان ارتباط محاکات صدرایی با روش های طراحی فضا در معماری و شهرسازی مسیله این پژوهش است. یعنی تاثیر آرای ملاصدرا به ویژه در خصوص محاکات چطور می تواند در آفرینش فضا (معماری و شهری) تفسیر شود؟
هدف پژوهش:
هدف بازتاب روشن و مناسبی از آرای ایرانی مانند ملاصدرا در عرصه معماری و شهرسازی است. در این پژوهش تحلیل مفهوم محاکات و ارتباط آن با قیاس فضایی صورت می گیرد. هدف خوانش مفاهیم فلسفی ایرانی-اسلامی در فضاهایی مانند بازار و استفاده از آن در آثار طراحی نوین است.
روش پژوهش:
روش پژوهش تطبیقی با تحلیل محتوای متون و رویکرد معناشناسی همراه با راهبرد نمونه موردی است. از طریق دسته بندی اطلاعات در جداول و تطبیق مفاهیم با هم به تحلیل متون فلسفی و فضایی پرداخته و مفاهیم در بازار ایرانی تطبیق داده شده است. نمونه های معاصر در مطالعه تطبیقی با بازار بررسی شدند و در تحلیل نهایی، بازار به عنوان یک کهن الگو معرفی می شود که با روش طراحی قیاسی پدید آمده است.
نتیجه گیری
طراح هنرمند الهامات شهودی را از عالم مثل دریافت و صور مثلی را در قوه خیال خود با محاکات خلق می کند. این الهامات توسط خالق فضا در معماری سنتی، هستی نسبی یافته اند. بازار ایرانی فضایی با عملکردهای گوناگونی است که از طریق محاکات و الهامات شهودی هنرمند شکل گرفته است که منطبق با روش طراحی قیاسی در معماری است. هم چنین بازار می تواند به عنوان کهن الگو در شکل گیری فضاهای شهری ارزشمند مرجع قیاس فضایی قرار گیرد. از همین رو یکی از نسبت های آرای فلسفی ملاصدرا با مفاهیم فضایی در معماری و شهرسازی با توجه به پیوند میان مفاهیم محاکات فلسفی و روش قیاسی طراحی یا قیاس فضایی در معماری و شهرسازی قابل تبیین است.
ملخص الجهاز:
برگرفته از پایاننامۀ دکتری «سمیرا مهرافزا» تحت عنوان «تبیین نظریۀ پیدایش و آفرینش فضاهای شهری براساس حرکت این مقاله جوهری (مطالعۀ موردی: فضاهای بازار ایرانی) » است که با راهنمایی دکتر «محمود رضایی» و مشاورۀ دکتر «طاهره کمالیزاده» در دانشکدۀ معماری و شهرسازی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی در سال 1402 انجام شده است.
البته پژوهشهای مرتبط با مفاهیم صدرایی از جمله مفهوم محاکات (مداحی، حسینیزاده، داوودی و فتحعلیخانی، ۱۳۹۶)، (طاهری، ۱۳۸۸)و (انصاریان، ۱۳۸۵)، حرکت جوهری (تاجر، ۱۳۸۳)، (تقدیر، ۱۳۹۶)، (رئیس سمیعی، ۱۳۸3)، (مهدوینژاد و ناگهانی ،۱۳۹۰)، (شفیعزاده، کوهی گیگلو، عباسزاده، ۱۳۹۷، ۳۰۷) و تشکیک (مهدیانپور و صارمی، ۱۳۹۵)، (سلیمانی شیجانی، خاکپور، رئیس سمیعی، ۱۳۹۳) در اسناد مختلف قابل پیگیری است.
ولی نسبت این مفاهیم با فضاهای شهری و معماری از دیدگاه مفهوم بنیادین فرایند و روشهای طراحی فضایی مورد توجه قرار نگرفته است.
گرچه در پژوهشهای موجود، روشهای طراحی قیاسی در نظریههای فرایند طراحی معاصر در غرب دستهبندی و مطرح شده، لیکن تطبیق مفهوم محاکات متأثر از آرای فیلسوفان با روش قیاس و تبیین آن درآفرینش فضاهای شهری برای سرزمین ما تاکنون در پژوهشی گزارش نشده است.
پیشینۀ پژوهش و مبانی نظری مطالعات ارزشمندی در زمینۀ آرای حکیمیان ایرانی-اسلامی همچون ابن سینا، سهروردی و ملاصدرا همچنین مباحث طراحی فضاهای شهری و معماری سنتی ایران صورت گرفته است (جدول 1).
این قیاس ذهنی با استناد به آرای صدرا بهصورتی است که طراح در قوۀ تخیل خود صورهای مثالی را محاکات میکند و بازار ایرانی مرجع قیاس در خلق فضاهای جدید میشود.