خلاصة:
پس از انعقاد عقد نکاح به شکل صحیح، زوجین دارای حقوقی میشوند که برخی از این حقوق مشترک میان زوج و زوجه است و برخی به صورت اختصاصی مختص زوج یا زوجه میباشد. حقوق مختص به زوج شامل دو دسته حقوق مالی و حقوق غیر مالی میباشد. البته حقوق مالی زوج محدود بوده و تنها به حق ارث در این زمینه میتوان اشاره کرد. برعکس، حقوق غیرمالی زوج گسترده بوده و حقوقی مانند حق ریاست بر خانواده، حق تمکین، حق حضانت و حق ولایت از جمله حقوق غیرمالی زوج میباشد. برخی از حقوق غیرمالی مختص به زوج، امروزه با چالشهای جدی حقوق بشری مواجه شده است و به نوعی با حقوق معنوی زنان در تعارض و تزاحم قرار دارد. بنابراین نیاز به بازنگری در تعریف و گستره شمول بعضی حقوق غیرمادی زوج لازم به نظر میرسد. حق ریاست، حق طلاق و حق تعدد زوجات از مهمترین حقوق غیرمالی زوج است که با حقوق مدنی و اجتماعی زوجه تعارض دارد. درواقع مشکلات ناشی از روابط بین زوجین، بطور عمده ناشی از عدم تناسب حقوق غیرمالی حاکم بر روابط ایشان است. قانون گذار باید به دگردیسی و ایجاد تغییرات در قوانین مربوطه تن دهد، در غیر این صورت در آیندهای نه چندان دور باید به صدمات جبران ناپذیری تن دهیم که اصل نهاد خانواده را هدف قرار خواهندداد. چنانچه، به دلیل عدم پذیرش واقعیتهای موجود، و نتیجتا عدم تناسب قوانین با این واقعیتها، رفته رفته خانواده از اهداف واقعی خود بیگانه گشته به یک نهاد فرمایشی و صوری بدل میشود که اعضای آن برای برآوردن آن دسته از نیازهایی که در ابتدا قرار بود در خانواده تامین گردد، به بیرون از این نهاد متوسل خواهند شد. و این امر زمینه ساز فروپاشی نهاد خانواده در آیندهای نه چندان دور خواهد بود. در واقع، با در نظر داشتن این واقعیت که جامعه شناسان کارکردهای مهم خانواده را تنظیم رفتار جنسی، تولید مثل، حمایت و مراقبت، ایجاد آرامش روانی، ارضای نیازهای عاطفی اعضای آن میدانند، باید اذعان داشت که تحولات خانواده در دهههای اخیر تمام کارکردهای یاد شده را در معرض آسیب قرار داده است.
ملخص الجهاز:
باتوجه به اینکه نظام مالی خانواده در ایران به صورت اشتراکی نیست و هر یک از زوج و زوجه مالکیت تام بر اموال خود دارند و اموال هر یک مختص به خود شخص میباشد فلذا اغلب حقوق مالی از نقطه نظر زوجه مطرح میشود و حقوقی مانند نفقه و مهریه زوجه که بر عهده زوج میباشد و برای زوج بعد از وقوع نکاح تنها حق مالی که قابل ذکر است حق ارث در صورت فوت زوجه میباشد.
ز) استقلال مالی زوجه این اصل در حقوق ایران موردپذیرش قرارگرفته که وقتی انسان به سن بلوغ، عقل و رشد میرسد از تحت ولایت پدر خارج میشود و خود توان اداره اموال خود را پیدا میکند و ازاینپس هیچکس نمیتواند بدون اجازه وی در اموالش تصرف نماید و عقد ازدواج نیز هیچ تأثیری در رابطه مالی زوجین ایجاد نمیکند و زن و مرد پس از عقد نیز همانند پیش از عقد، ازنظر مالی استقلال دارند.
این اصول را در ۲ قسمت میتوان موردبررسی قرار داد: ۱) اصولی که بهطور عام کلیه حقوق طبیعی را برای زنان به رسمیت شناخته است و بیانگر عدم تبعیض جنسیتی میباشد: بهعنوانمثال اصل سوم قانون اساسی در بند ۸ به « مشارکت عامه مردم در تعیین سرنوشت سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی خویش» اشاره نموده است و در بندهای ۷ و ۹ و 14 دولت را موظف به «تأمین آزادیهای سیاسی و اجتماعی در حدود قانون» و «رفع تبعیضات ناروا و ایجاد امکانات عادلانه برای همه در تمام زمینههای مادی و معنوی» و تأمین حقوق همهجانبه افراد اعم از زن و مرد...
درنتیجه برابر قانون ایران وقتی ریاست خانواده با مرد است، طبیعی است که اقامتگاه زن نیز به انتخاب اوست و این شوهر است که آزادی تعیین اقامتگاه را دارد.