خلاصة:
یکی از حوادث مهم و فراموش ناشدنی پس از انقلاب اسلامی ایران، تصرف سفارت ایالات متحده آمریکا
در تهران و گروگان گرفتن 52 نفر از کارکنان آن، توسط دانشجویان مسلمان پیرو خط امام، در 13 آبان
1358 (4 نوامبر 1980) است. این واقعه که 444 روز به طول انجامید، آثار و پیامدهای فراوانی در زمینههای
بینالمللی، سیاسی، نظامی، اقتصادی، حقوقی، بازرگانی و ... از خود به جای گذاشت.
سرانجام پس از گذشت مدتی از حادثه، که منجر به ایجاد بحران شدید در روابط ایران و آمریکا شده
بود، طرفین، تصمیم گرفتند تا در اوج خصومت، به آزادی گروگانها و حل و فصل مسائل حقوقی و مالی خود و
اتباعشان اقدام نمایند. بر این اساس، با میانجی گری دولت الجزایر و بر اساس بیانیههای الجزایر که در 29
دی 1359 (19 ژانویه 1981) بین ایران و آمریکا امضا شد، طرفین توافق کردند تا ضمن آزادی گروگانها، به
حل و فصل دعاوی خود از طریق ایجاد یک دیوان داوری مرضی الطرفین بپردازند.
زمینههای پیدایش، صلاحیت، ساختار، آیین کار و عملکرد این دیوان، موضوع مورد بحث این نوشتار
است.
ملخص الجهاز:
"این نکته قابل ذکر است که در حین مذاکرات، هنگامی که بحث از ارجاع اختلافات به داوری بینالمللی مطرح گردید،دولت شهید رجایی از مجلس در خواست کرد طبق اصل یکصد و سی و نهم قانون اساسی(1)، مجوز لازم را برای ارجاع دعاوی و اختلافات مالی و حقوقی ایران و آمریکا، به یک داوری بینالمللی اعطا کند که مجلس هم طی ماده واحده مورخ 24 دی ماه 1359 به دولت اجازه داد تا دعاوی مطرح بین ایران و آمریکا با شرایطی، از طریق یک داوری مورد قبول طرفین، رسیدگی و به حل و فصل اختلافات اقدام نماید.
قید حل و فصل دعاوی از طریق یک داوری، در بیانیه کلی آمده بود؛ ولی از آنجا که ضروری بود مشخصات و شرایط این داوری و بویژه صلاحیت آن، طی سند دیگری مشخص و معلوم گردد، از این رو همزمان با صدور بیانیه کلی، «بیانیه حل و فصل دعاوی» نیز صادر شد و طی آن توافق گردید که یک هیئت داوری 9 نفره در قالب دیوان داوری دعاوی ایران ـ ایالات متحده، در شهر لاهه (هلند) تشکیل شود تا به دعاوی طرفین، شامل دعاوی اتباع یک طرف علیه دولت طرف مقابل و دعاوی تجاری هر یک از دو دولت علیه دیگری، همچنین دعاوی و اختلافات ناشی از تفسیر و اجرای بیانیههای الجزایر و بالاخره دعاوی متقابل ناشی از آنها رسیدگی نماید."