خلاصة:
«مدارا و عفو» از مهم‌ترین عناصر استوارسازی ارتباطات میان‌فردی، آرامش فردی و
فضیلتهای اخلاقی است. با این حال، ضرورت مرزبندی و بازشناسی حوزة این فضیلت اخلاقی،
از محدودة سازش و مجامله‌کاری و تساهل و تسامح ناروا بسیار ضروری است.
این نوشتار، با نگاهی به مفهوم مدارا و عفو، محدودة شدت عمل و قاطعیت و همچنین
حوزة هر یک را بازشناسانده و موارد آنها را برشمرده است. آن‌گاه ضمن تبیین ارزش و
جایگاه مدارا و عفو، آثار مثبت آنها را در عرصه‌های مختلف زندگی بررسیده و
راهبردهای دست‌یابی به شخصیت مدارا و عفو و راههای کنترل خشم را ارائه کرده است.
ملخص الجهاز:
"[4] با توجه به این نکته، می‌توان شیوة برخورد با مخالفان از دیدگاه قرآن را مورد تحلیل قرار داد؛ بنابراین، در بینش اسلامی، عفو و مدارا، مرزهای عقیدتی و فکری را درنوردیده و به وسعت انسانیت، گسترش یافته است و هرگز آن را به مؤمنان محدود نساخته، بلکه تمامی انسانها[5] را (مسلمان[6] یا اهل کتاب[7] و مشرک،[8] و نیز گناهکاران[9]) در جای خود، سزاوار گذشت و مدارا می‌داند.
جالب اینکه قرآن کریم نمی‌گوید مؤمنان غضب نمی‌کنند؛ چرا که خشم، جزء طبیعت انسان است و در جای خود برای خدا و احقاق حق مظلوم ضرورت دارد، بلکه می‌فرماید، آنان به هنگام خشم، نه‌تنها دست به گناه و جنایت نمی‌زنند، بلکه به سراغ عفو و بخشش نیز می‌روند: ?و إذا ما غضبوا هم یغفرون?.
هر کس در میان امت من، مسئولیتی بر عهده گیرد و با مردم به رفق رفتار کند، تو نیز با او به رفق رفتار کن و هر که بر ایشان سخت گیرد، تو نیز بر او سخت گیر»![3] راهبردهای دست‌یابی به شخصیت مدارا و عفو الف) ایجاد و تقویت مبانی عقیدتی و اخلاقی به نظر می‌رسد مهم‌ترین عامل دست‌یابی به فضیلت عفو و مدارا، ایجاد و تقویت مبانی‌عقیدتی و اخلاقی آن است؛ چرا که در حقیقت، باورها زیرساخت خلق‌وخو و حالات آدمی است و رفتارها، برآیند اخلاق و حالات او؛ از این رو، قرآن کریم برای ایجاد تحول و اصلاح در اعراب جاهلی و تشکیل جامعه‌ای اسلامی، نخست به بازسازی‌باورهای اعتقادی آنان می‌پردازد؛ چنان که در سوره‌های نازل‌شده در سالهای آغازین بعثت مشهود است."
(
, 
, 
)
