ساختگرایی و نظریه «حق معتقد» ابن عربی مقالة

ساختگرایان شکل گیری تمام تجارب عرفانی را تحت تأثیر زمینه‌های پیشین ذهنی عارف، از جمله زمینه‌های اعتقادی می دانند. بررسی نظریة «حق معتقد» ابن‌عربی نشان می دهد که از نظر وی شهود حق در مراتب ابتدایی و متوسط تجارب عرفانی می‌تواند متأثر از زمینه‌های اعتقادی بوده و در قالب آنها شکل گیرد. در چنین مواردی الگوی معرفت‌شناختی ساختگرایی برای تبیین این تجارب مفید و کارساز خواهد افتاد. اما بنا بر همین نظریه، تجارب نهایی عرفانی، فناء و بقاء بعد الفناء، از دایرة شمول این قاعده خارجند و عارف کامل می‌تواند حق را فارغ از قالبهای ذهنی- اعتقادی جزیی شهود کند؛ علاوه بر این در نظریة «حق معتقد»، امکان شهود حق در هر مرحله‌ای برخلاف توقعات اعتقادی وجود دارد. در حالی که در نظریة، ساختگرایی هیچ گونه تجربة عرفانی نمی‌تواند از قالبهای اعتقادی پیشین فاصله گرفته و از آنها فراتر رود. بنابراین الگوی معرفتی ساختگرایی از نظر ابن‌عربی عاجز از تبیین تجارب نهایی عرفانی است.

"[100] آیا آنچه در این حدیث بر آن تأکید شده، واقعه‌ای منحصر به‌فرد است که صرفا اختصاص به رؤیت حق در روز قیامت دارد، یا اشاره به روز قیامت تنها بیان یک مصداق از فرایندی معرفت‌شناختی است که طی مکاشفات عرفانی اهل الله در دنیا نیز جریان دارد و شهودات آنها نسبت به حق تعالی را تحت تأثیر قرار می‌دهد. نکتة مهم‌تر این ست که وی در مورد «حق ‌‌معتقد» بر این باور است که هر شخص به تناسب اعتقادی که نسبت به حق تعالی دارد از مشاهدة تجلی حق در سایر صور محروم است و آنها را انکار می‌کند، و از این رو مضمون حدیث تحول به وقوع می‌پیوندد، اما او عارف را از محروم کردن خود از سایر تجلیات حق و انکار عقاید دیگر در این باره به شدت نهی می‌کند و ‌‌معتقد است که عارف باید این سعة صدر و گنجایش را داشته باشد که حق را در تمام اعتقادات ببیند. در واقع شیخ اکبر می‌پذیرد که زمینه‌های پیشین اعتقادی که به صورت جزمی باور بدانها استوار شده است می‌توانند نقش مهمی در محروم کردن شخص در دریافت و شناخت حق در سایر تجلیاتش داشته باشند، اما در عین حال جایی برای تجلیاتی غیرمنتظره می گذارد که ناظر در آنها تنها نقش انفعالی دارد و این ذات حق است که تمام محتوای تجربه را شکل می‌دهد."