خلاصة:
عبد الحسین خان کرمانی،معروف به میرزا آقاخان کرمانی ادیب،ریاضیدان و آشنا به علوم طبیعی و حکمت الهی،آثار متعددی دارد،از جمله تاریخ منظومی به نام«باستان نامه»که بخش اول«سالار نامه»را شامل میشود و بر وزن شاهنامه سروده شده است.گویندهء باستان نامه قلمرو ایران و کشورگشاییهای شاهان ایران را که فردوسی بیان کرده است؛صد یک واقعیتهایی میداند که مورخان اروپایی از اقتدار و بزرگی آنها سخن به میان آوردهاند و به نظر او فردوسی با آنکه داد دانش و مردانگی را داده است،همه آنچه را باید بگوید نگفته است.او همچنین بر این باور است که تاریخ ایران بر اثر اشتباهات تاریخ نویسان قدیم نادرست گرد آمده و«نامهء باستان»مشتمل بر تاریخ راستین قدیم ایران است زیرا از روی آثار عتیقه و خطوط قدیم که سیاحان اروپا در این عصر کشف کردهاند فراهم آمده است. او فهرست«نامهء باستان»را از آغاز تا استیلای اسلام بر ایران،در یازده سلالهء سلطنت معرفی کرده است که تفصیل آن در مقاله حاضر(و با عنایت به دستنویس موجود در کتابخانهء دانشگاه کمبریج انگلستان)آمده است.منظومه،با درآمدی در «یگانگی خداوند پاک»آغاز شده و با عناوینی نظیر:«درود بر پیمبران تابناک»،«در احوال عصر تاریک»،«از بین رفتن تاریخ ایران»،«اشاره به پارهای از اشتباهات مورخان»،«سبب نظم کتاب»،«در بیان ملت اریانا»،تا عنوان 101 ادامه دارد که در نوع خود تا حدودی ابتکاری و متفاوت با عناوین متون حماسی کهن است.در پایان،دستنویس با فهرست بیست اثر از گوینده خاتمه مییابد.
ملخص الجهاز:
3 از جمله تاریخ نثری با نام«آینۀ سکندری»و تاریخ نظمی به نام«باستان نامه»که بر وزن شاهنامه سروده شده و خود او دربارۀ تاریخ ختم آن چنین گفته است: ز تاریخ هجرت ز بعد هزار#یکی سیصد و سیزده بر شمار که پایان شد این نامبردار گنج#به یک ماه بردم در این کار رنج هدفش بیان تاریخ پادشاهان ایران بوده است،نه شاعری: غرض بود تاریخ نی شاعری#که طبع من از شعر بودی عری بویژه که بودم به بند اندرون#چه لطف آید از طبع بندی برون در این نامه از هر دری گفته شد#گهرهای معنی بسی سفته شد ز گفتار فردوسی پاکزاد#بسی کردهام اندرین نامه یاد نبود اندرین ره مرا توشهای#هم از خرمن او شدم خوشهای5 در کتاب«حماسه سرایی در ایران»،از منظومۀ«سالار نامه»یاد شده که قسمتی از آن را میرزا آقا خان و قسمتی دیگر را شیخ احمد ادیب کرمانی در سال 1316 به نظم آورده است و بدین ترتیب بخش اول کتاب،همین«باستان نامۀ»میرزا آقا خان است.