ملخص الجهاز:
"در بین روزنامههای سیاسی- اجتماعی،اختر،قانون،حبل المتین، پرورش و در میان روزنامههای فکاهی، ملا نصر الدین بیشترین طرفدار را داشتند، البته باید توجه داشت که این روزنامه(ملا نصر الدین)به زبان ترکی منتشر میشد اما به علت مصور بودن (کاریکاتور)تمام مردم حتی آنهایی که ترک زبان نبودند،آن را دست به دست میگرداندند.
اما در این مقاله مطبوعات داخلی مد نظر نیست،بلکه توجه به روزنامههای برونمرزی فارسی زبان است که در دوره قاجار توسط ایرانیان مقیم خارج منتشر میشد.
شاید یکی از دلایلی که اولین روزنامههای فارسی زبان در هند منتشر شد،مهاجرت ایرانیانی بود که از زمان حملهء مغول و بعد از آن به این سرزمین رفته بودند و به فارسی تکلم میکردند،از طرف دیگر وجود استعمار مستقیم در هند و ورود فرهنگ انگلیسی به آنجا،روزنامه را نیز با خود به این سرزمین وارد کرد و ایرانیان را نیز به فکر انتشار روزنامه به زبان فارسی انداخت.
اما در خود کشور عثمانی نیز روزنامهای به نام ترکستان پیش از روزنامهء اختر منتشر شده است که نمونهای از آن به وسیله مشیر الدوله در سال 1821 هـ.
این روزنامه آنقدر مورد توجه بود که به خصوص در تهران هر هفته روزهای ورود پست خارج، جمعی از جوانان پر حرارت ساعتها به انتظار ورود پست و رسیدن روزنامهء پرورش لحظهشماری میکردند،اما پس از مدتی نشریه توقیف و همزمان با این واقعه،مدیر روزنامه به بیماری سل مبتلا شد و سرانجام در سال 0231 هـ.
این روزنامه توسط دکتر میرزا جلیل خان موید الحکما منتشر شد و از دموکراسی نوپا در ایران حمایت میکرد،امکانات تحریری این نشریه ناچیز بود و بیشتر مطالب خود را از ترجمه روزنامههای فرانسوی و انگلیسی فراهم میکرد."