خلاصة:
نمایش پیوند ناگسستنی با امور ماوراء الطبیعی و به ویژه ادیان دارد و از آنجا که در تفکر شرقی وجود خدایان متعدد نفی و اعتقاد به وحدانیت همواره مطرح بود،صور عینی خدا به صورت بتها رواج دشات که در نمایشهای شرقی این بتها به صورت لعبتبازی و صنمبازی حضور دارند.در ادبیات کهن ایران نیز به عنوان مستندترین آثار گویای تفکر قدیم با نمونههای فراوان میتوان به حضور و ردپای بت،صنم و ارتباط آن با ماوراء الطبیعه و به تبع آن نمایش اذعان کرد.
ملخص الجهاز:
"در آن مانده کاین پرده نیلگون چه شببازی از پرده آرد برون (نظامی،شرفنامه،ص 68)وعدهء تاریخ(تأخیر)به سر نامده لعبتی از پرده برون نامده (نظامی)شب و روز در این پرده نیلگون بسی بازی چابک آرد برون (نظامی،شرفنامه)چو لعبتباز شب پنهان کند راز من اندر پرده چون لعبت شوم باز (نظامی)لعبتبازی پس این پرده هست گرنه بر او این همه لعبت که بست دیدهء دل محرم این پرده ساز تا چه برون آید از این پرده راز (نظامی،مخزن الاسرار،98) کلمه ترکیبی پردهبازی نیز هم به معنای سایهبازی و هم به معنای خیمه شببازی آمده است که عطار صراحتا در اشعار ذیل بدان اشاره کرده است.
پیکر در تشابه مفهومی با عروسک:خیالی برانگیزم از پیکری که نادر چنان هیچ بازیگری (نظامی،شرفنامه)به هر مدتی گردش روزگار ز طرز دگر خواهد آموزگار به بازی درآید چو بازیگری ز پرده برون آورد پیکری بدان پیکر از راه افسونگری کند مدتی خلق را دلبری چون پیر در آن پیکر آرد شکست جوان پیکری دیگر آرد به دست (نظامی،اقبالنامه،ص 10) واژه لعبتباز که در اشعار ذیل به صراحت و روشنی به معنی کسی که خیمه شببازی را اداره میکند آمده است، مدعای خوبی بر اثبات وجود چنین هنری در بین مردمان گذشته-به خصوص قرن ششم و هفتم-در ایران مرسوم بوده است."