خلاصة:
ای دل و جان به یاد تو زنده همه فانی تو حی پاینده (کمال الدین اسماعیل 8431:53) یکی از معیارهای فضل و ادب در سدههای ششم و هفتم،میزان بهرهمندی شاعران و نویسندگان از آیات ناب نبی و احادیث پرتاب و توان نبی(ص)و یاران راستین او و چگونگی نخلبندی با آن بود. خلاق المعانی،کمال الدین اسماعیل،نه همچون خاقانی چنان پر طمطراق و نه به سان مولانا چنان مانا و پرمعنا،بل به گونهای نسبتا ساده و نیم خام،بیجادههای سخن خدا و پیامبر را مایهی جمال فرزندان طبع نموده تا به قول خویش،کفارهای باشد بر مدایحی که سروده و قیمتی درهای دری را به پای خوکان ریخته است.بیشترین بسامد کاربرد تلمیحات در این نوشتار،به شکلی متحد،در بیان توحید و نعت پیامبر اکرم(ص)و معانی برخاسته از آن است.اگر سنایی با کلمهی طیبهی«لا اله الا الله»به تصویرسازی پرداخته،کمال الدین،خلاقیت هنری خود را در بیان توحید با آیت تسمیت«بسم الله الرحمن الرحیم»و تفسیر آن به نمایش گذارده و در روش تلمیحپردازی،در تلازم با معرفتهای قرآنی و روایی،تداعیگر شیوهی مشتاقانه«میبدی»در تفسیر عرفانی،ادبی کشف الاسرار و بیانگر عرفان شرعی گشته است.
ملخص الجهاز:
"بیشترین بسامد کاربرد تلمیحات در این نوشتار،به شکلی متحد،در بیان توحید و نعت پیامبر
پرداخته،کمال الدین،خلاقیت هنری خود را در بیان توحید با آیت تسمیت«بسم الله الرحمن الرحیم»و تفسیر آن به نمایش گذارده و در روش تلمیحپردازی،در تلازم با معرفتهای قرآنی و روایی،تداعیگر
پرمغز رسول اکرم(ص)است و شاعران و سخنوران پارسی زبان هرچه بیشتر دل خود را از
متاع من هنر و فضل و مهر و اخلاص است ولی چه سود چه این دو را دوجوبها نبود(کمال الدین اصفهانی،8431:3204-0204)
دام این ازلی نام،جانهای عاشقان بسیاری را در سر خود کرده است:تا از این نام ازل بر ره دل دام نهاد ای بسا جان که سراندر سر این نام نهاد
«اطمینان قلوب»پیوندی جان بخش مییابد:«الا بذکر الله تطمئن القلوب»(/82رعد)مایهی رامش و آرامش جان است این نام که درو از پی دل مایهء آرام نهاد
«اطمینان قلوب»پیوندی جان بخش مییابد:«الا بذکر الله تطمئن القلوب»(/82رعد)مایهی رامش و آرامش جان است این نام که درو از پی دل مایهء آرام نهاد
اگر خرد نیز انسان را به حقایق رهنمون میگردد،از آن است که دل و جانش از این نام،بار
اما در کلام خداوند،چهار با نام پیامبر اکرم(ص)آمده است: الف:«و ما محمد الا رسول...
سایه روشنی بیان نموده و بعد در آثار ابن عربی نظاممند گردید،آن است که«چون پیامبر اکرم،
اما در این بیت کمال الدین به جز همان
بیانگر عرفان شرعی شده و بخش عمدهای از تلمیحات در دیوان کمال الدین اسماعیل در بیان
توحید و نعت پیامبر اکرم(ص)و معانیای است که در پند و زهد(تحقیق)سروده شده و"