خلاصة:
سدها از مهمترین و عمدهترین سازههای مهندسی در حوضههای آبریز و بستر رودخانهها هستند که میتوانند تغییرات عمدهای در رژیمخ رودخانهها،در فعالیت فرایندهای ژئومورفولوژی،بیولوژیکی و اکولوژیکی ایجاد کنند..در حوضهی آبریز قرنقوچای،سیل هرساله عمدهترین منبع درآمد ساکنین روستاهای این حوضه یعنی اراضی کشاورزی و باغی را تهدید و یا تخریب مینماید.در این حوضه به منظور کاهش خسارات ناشی از سیل،سدهای متعددی در بخشهای مختلف آن احداث شده و سدهای دیگری نیز در حال احداث و یا در دستور کار احداث قرار دارند.با عنایت به اینکه حوضهی قرنقوچای یکی از رسوبزاترین حوضههای سهند است و نیز با توجه به حاکمیت اقلیم نیمهخشک که مؤلفههای آن در چنین اقلیمی عکس العملهای سریعی را در مقابل تغییرات نشان میدهند،احداث سدها در چنین حوضهای با پیامدهای متعددی همراه خواهد شد.یکی از عمدهترین آنها،افزایش میزان تبخیر آب دریاچهی پشت سدها،تغییر در موقعیت عملکرد فعالیت فرایندهای سایشی و نهشتهگذاری در بالا و پاییندست آنها و تغییر در آرایش جریان رودخانهها در پاییندست سدها است. هریک از این تغییرات در بستر و کنارهی رودخانهها به نحو بارزی و به صورهای مختلف،منعکس شده و این تغییرات در آیندهی نزدیک آشکارتر خواهد شد که در این مقاله نحوهی چنین تغییراتی بررسی و نوع تغییرات پیشبینی شده است.
ملخص الجهاز:
"جدول شمارهی(2)خسارات ناشی از وقوع سیل در طول 30 سال گذشته در حوضهی قرنقوچای (به تصویر صفحه مراجعه شود) شکل شمارهی(2)میزان دبی رودخانه قرنقو در دو ایستگاه حوضه واقع در موقعیتهای مختلف حوضه (به تصویر صفحه مراجعه شود) شکل شمارهی(3)محدودهی سیلابی بستر جریان رودخانهی قرنقوچای بررسی آمار دبی سالانهی رودخانهی قرنقو،نشان میدهد که نوسانات زیادی در دبیهای حد اکثر وجود دارد که این امر کنترل اوجهای جریان را به منظور کاهش خسارات آنها،اجتنابناپذیر کرده است.
یکی از تغییرات مشخص دیگر این است که در پشت سد،آبهای جاری در هر شاخهای که در فاصلهی کوتاهی از مخزن سد به آن میپیوندد،در پاسخ به تغییرات صورت گرفته یعنی پرشدن دریاچه،سرعت جریان و میزان حمل نهشتهگذاری خود را تغییر خواهند داد،که این امر در رخسارههای گیاهی و جانوری1محدودهی پایینی (حوضهی آبراهههای رده 1)،همچنین در اشکال ژئومورفولوژیکی محدودهی مذکور تغییراتی را پدید خواهد آورد(شکل 9).
اصولا در حوضههای رودخانهای هنگامی به برنامهریزی نیاز احساس میشود که حوضهی رودخانهای قرنقو که با بحرانهایی از قبیل سیلاب،خشکسالی و جزء آن روبرو است و یا در دورنمای آن ترس از بروز آنها وجود دارد و یا تأمین منابع آب برای شهرهای اطراف با جمعیتی با رشد روزافزون مانند هشترود مورد هدف است و یا بهطور کلی تأمین انواع نیازهای جمعیتی شهر و روستا و پاسخگویی به اهداف توسعهی آینده مد نظر است،در جهت پاسخگویی سریع به چنین نیازهایی و رسیدن به اهداف موردنظر،واکنشهای محیطی نسبت به هرگونه تغییر در روند طبیعی مد نظر قرار نگرفته و معمولا مدیریت یکسویه در هدف کاری قرار گرفته است."