خلاصة:
از اوایل دههء 1970 میلادی که برای نخستین بار ژوزف.دی.نواک موضوع نقشه مفهومی را بنیانگذاری کرد،تا به امروز ابعادی متفاوت از این ایدهء کاربردی در مطالعات و پژوهشهای بسیار مورد بررسی قرار گرفته و هربار زوایایی تازه از اثربخشی کاربرد آن آشکار شده است.رویکرد نقشه مفهومی که برپایه دیدگاه ساختنگرایی و با الهام از نظریه یادگیری معنادار آزوبل بنا نهاده شده است با برقراری ارتباط منطقی میان مفاهیم ذهن فراگیر،ضمن ایجاد شرایط یک آموزش فعال،زمینه را برای دستیابی فراگیران به نوعی یادگیری معنادار فراهم میکند.
در این پژوهش با طراحی یک الگوی تدریس عملیاتی برای مفاهیم انتزاعی ساختار اتم (فصل اول کتاب شیمی سال دوم متسوطه)برمبنای نقشهء مفهومی و نقشهکشی مفهومی،اثربخشی این رویکرد در افزایش میزان پیشرفت تحصیلی فراگیران و دستیابی آنان به یادگیری معنادار بررسی شد.تجزیه و تحلیل نتایج به دست آمده تفاوتی معنادار را میان نمرات آزمون گروههای آزمایش و کنترل و همینطور میان نمرات آزمون گروههای دختران نسبت به پسران در گروههای آزمایش و کنترل نشان داد.باتوجه به اینکه طراحی سؤالات آزمون براساس سطوح یادگیری شناختی بلوم انجام گرفته بود، از تجزیه و تحلیل نتایج پاسخهای آزمون،تفاوت معنادار در میزان دستیابی فراگیران به سطوح بالای بلوم(تجزیه و تحلیل،ترکیب،ارزشیابی)در گروههای آزمایش و کنترل مشاهده شد.همچنین،طی انجام یافتن این پژوهش،مهارت فراگیران در ترسیم نقشههای مفهومی،نسبت به آغاز،پیشرفتی قابل توجه داشت.بررسی نتایج این پژوهش و پژوهشهای کاربردی دیگر در این حوزه از اثربخشی فوق العاده این رویکرد آموزشی در فرایند یاددهی-یادگیری و قابلیت گسترش آن در آموزش سایر دروس نشان دارد
ملخص الجهاز:
در این پژوهش با طراحی یک الگوی تدریس عملیاتی برای مفاهیم انتزاعی ساختار اتم (فصل اول کتاب شیمی سال دوم متسوطه)برمبنای نقشهء مفهومی و نقشهکشی مفهومی،اثربخشی این رویکرد در افزایش میزان پیشرفت تحصیلی فراگیران و دستیابی آنان به یادگیری معنادار بررسی شد.
فرضیهء اصلی تأثیر کاربرد نقشههای مفهومی برافزایش نمرات پیشرفت تحصیلی دانشآموزان فرضیهی جدید هم مطرح شد،به این ترتیب که اگر کاربست نقشههای مفهومی در فرایند یاددهی-یادگیری گروههای آزمایش به کار رود،آیا منجر به دستیابی دانشآموزان به سطوح بالای یادگیری میشود؟(یادگیری معنادار،به تعبیر بلوم)و آیا مرز مشخصی میان این سطوح،در دو گروه کنترل و آزمایش دیده میشود(باتوجه به اینکه سوالات براساس سطوح شناختی یادگیری بلوم طراحی شده بد)؟نتایج حاصل از تجزیه و تحلیل دادههای مربوط به این فرضیه،در سومین کنفرانس بین المللی نقشهکشی مفهومی که در مهرماه سال 87 در کشور فنلاند برگزار شد،در قالب یک مقاله پذیرفته و چاپ شد و در بخش پوستر کنفرانس با این عنوان ارائه شد(میرزایی، 2008).
مشخصات روانسنجی پیش آزمون و پس آزمون (به تصویر صفحه مراجعه شود) شیوه اجرا یا روش تحقیق در این پژوهش آزمدنیها برای یادگیری درس شیمی سال دوم رشتههای علوم تجربی و ریاضی و فیزیک مقطع متوسطه در قالب 4 گروه آزمایش و 4 گروه کنترل مشارکت داشتند.
3. بخشی از یافتههای این پژوهش نشان داد که کاربست نقشههای مفهومی در دستیابی فراگیران به سطوح بالای شناختی بلوم(تجزیه و تحلیل،ترکیب،ارزشیابی)بسیار موثر است و کاربست نقشههای مفهومی راه حلی مناسب برای ایجاد کردن یادگیری معنادار و پایدار است، که با ایجاد ارتباطهای منطقی میان مفاهیم،سبب ماندگاری دانش فراگیران میشود.