خلاصة:
با تشکیل دولت پهلوی و تلاش برای افزایش نقش آفرینی منطقه ای، تقابل میان ایران و انگلستان در حوزه استراتژیک خلیج فارس و دریای عمان تشدید گشت. استعمار انگلستان که به علت حضور طولانی مدت و حاکمیت بلامنازع سیاسی، اقتصادی و نظامی بر تمامی پهنه این آبراه به خصوص مناطق جنوبی تنگه هرمز، حق نظارت و سرپرستی خود را مشروع می دانست، تلاش ممتد و فراگیر پنهان و آشکاری را به منظور استمرار استیلای خود بر منطقه انجام داد. براساس این فرآیند، قدرت گیری دولت ایران به منزله تضعیف پایه های قدرت لندن در خلیج فارس شمرده می شد. هدف از این پژوهش، بررسی تحرکات سیاسی و نظامی ایران در منطقه خلیج فارس در دوران پهلوی اول و چگونگی موضع گیری انگلستان است. بر این اساس، تحرکات مذکور با وجود کارشکنی های انگلستان، موجب توسعه نقش آفرینی سیاسی، اقتصادی و نظامی ایران در این حوزه استراتژیک گردید.
ملخص الجهاز:
"(کلی،1378:21-19) بر این اساس،سرزمین ایران به عنوان منطقهای بسیار حساس در ورودی مستعمرۀهندوستان،به محل تمرکز سیاسی،اقتصادی و نظامی دقیق سیاستمداران دولت لندنقرار گرفت و حفظ موقعیت برتر در آن به ویژه در حوزۀ خلیج فارس و دریای عمان که از سهل الوصولترین راههای دسترسی به شبه قارۀ هند بود،بخش تفکیک ناپذیر سیاستخارجی انگلستان گردید(چمنکار،1388:234).
(سلیمی،1311:16) سیاست انگلستان در قبال ایران و منطقۀ خلیج فارس و دریای عمان در تلگرافی ازلرد لانسداون (enwodsnaL droL) انگلیسی به هاردینگ (egnidraH) سفیر دولت لندن درتهران در 6 ژانویه 1902 م،چنین شده است: با هیچ منطقی نمی توان تصور کرد که بریتانیای کبیر از موقعیتی که بر اثر مجاهداتمتمادی که چندین سال به دست آورده،صرف نظر کند و یا در مقابل مجاهدات دول دیگربرای تحلیل اولویت سیاسی در جنوب ایران ساکت بماند.
(همان سند شمارۀ 524تا523-33/151-19،1312 ش)تصرف جزایر مذکور و تخلیۀ عناصرانگلیسی با وجود آنکه اختلافات فی ما بین را افزایش داد،به روند رو به گسترشحاکمیت قانونی و توسعۀ نفوذ تهران در منطقۀ خلیج فارس و دریای عمان یاری رساندو در حقیقت،نخستین گام عملی دولت پهلوی پس از مجموعه اصلاحات و نوسازیاقتصادی و به ویژه نظامی است.
»(گزیدۀ اسنادخلیج فارس،سند مورخ 1316/1/16:381) باقر کاظمی،وزیر امور خارجۀ وقت ایران،در 2 آوریل 1935 در خلال مذاکرات باوزیر مختار انگلستان با ارائۀ طرح جدیدی اعلام کرد که اگر دولت انگلستان دعاوی وحقوق ایران را در مورد رودخانۀ اروندرود و جزایر تنب و ابو موسی بپذیرد،دولت ایرانحاضر است از دعاوی خود در مورد بحرین و نیز مخالفت و اعتراض به موافقتنامههایبریتانیا با شیوخ جنوب خلیج فارس دست بردارد."