خلاصة:
بررسی زیرساخت های اقتصادی و اجتماعی شهرهای عتبات عالیات، نشان می دهد که همواره ارتباط نزدیکی بین ورود زائران و توسعه اجتماعی و اقتصادی این شهرها وجود داشته است. در طی قرن نوزدهم، اکثر زائران عتبات را ایرانیان تشکیل می دادند، به گونه ای که سالانه در حدود صد هزار زائر ایرانی به قصد زیارت، وارد عراق می شدند. حضور زائران، علاوه بر رونق اقتصادی و تجاری عتبات، زمینه های اشتغال بخش هایی از جامعه شیعی عراق را فراهم می نمود. اما به دنبال جنگ جهانی اول و استقلال عراق از امپراتوری عثمانی، به تدریج و تحت تاثیر عواملی چند، از حضور زائران ایرانی در عراق کاسته شد. بنابراین، پژوهش حاضر به دنبال آن است تا با بررسی نقش زائران ایرانی در رونق اقتصادی عتبات عالیات در نیمه اول قرن بیستم، عوامل مؤثر بر شدت و ضعف این مسئله را مورد توجه قرار دهد.
ملخص الجهاز:
"سال یازدهم،شمارۀ 42-بهار 1389،صص 47-29 تأملی بر نقش زائران ایرانی در رونق اقتصادی عتبات عالیات(در نیمۀ نخست قرن بیستم)* سجاد دادفر** کیده {IBبررسی زیرساختهای اقتصادی و اجتماعی شهرهای عتباتعالیات،نشان میدهد که همواره ارتباط نزدیکی بین ورودزائران و توسعۀ اجتماعی و اقتصادی این شهرها وجود داشتهاست.
(مرکز اسناد تاریخی وزارت امور خارجه،پروندۀ شمارۀ 8،کارتن 12،سال 1321 ق)در گزارشی که در سال 1923 م1341/ ق یکی از مأموران سیاسی ایران در عراق،در موردایرانیان ساکن در آن کشور و مشکلات آنان تنظیم کرده،آمده است: از دیرزمانی به این طرف،عدۀ کثیری از ایرانیان به عزم زیارت عتبات عالیات همهسالهبه بین النهرین مسافرت مینمایند.
(مرکز اسناد تاریخی وزارت امور خارجه،پروندۀ شمارۀ 23،کارتن 29،سال 1304) &%04206KRTG042G% البته در این میان،از سیاستهای دولت عراق و مقامات انگلیسی نیز نباید غافل شدکه هرچند کمبود زائران را ضربه بر اقتصاد شهرهای مقدس میدانستند،اما در عین حال،از این مسئله هم چندان ناراحت نبودند.
هرچند در اواخر شهریور 1304 بهدستور سردار سپه صدور گذرنامه برای زائرین عتبات آزاد شد،اما در میان،توجه بهدو نکته ضروری است: الف)نخست آنکه،لغو ممنوعیت سفر زواربه عراق از سوی سردار سپه،در شهریور1304که به نظر تصمیمی سیاسی برای جلب نظر علما برای همراهی با تغییر سلطنت ایران از قاجاریه به پهلوی بود،در ماههای بعد،بار دیگر از سوی مقاماتایرانی مورد تردید قرار گرفت و در طی سالهای بعد،دستور العملعای جدیدی درمورد زائران ایرانی به عراق وضع گردید.
(همان:پروندۀ شمارۀ 23،کارتن 29،سال 1304) همچنین در اینباره سرکنسول ایران در بغداد از ملاقات خود با شیخ العراقین درعتبات یاد کرده و اینکه شیخ العراقین گفته بود«اگرچه به واسطۀ نیامدن زوار ضررهایسختی به ایرانیان بین النهرین وارد آمده،ولی برای تأدیب حکومت عراق و تصحیح رفتارآن حکومت با زوار،قدغن زوار ضرری ندارد»."