خلاصة:
یکی از مظاهر فرایندهای فرسایش در مناطق خشک، فرسایش بادی است. همواری نسبی، فقر پوشش گیاهی، وزش بادهای غالب و وجود سازند های سست آبرفتی مهم ترین عوامل ایجاد فرسایش بادی است. این شرایط در مناطق پست مرکزی و جلگه های ساحلی جنوب ایران وجود داشته و توده های ماسه ای حجیمی که در این مناطق به طور پراکنده تشکیل شده است، نتیجه حاکمیت همین شرایط است. آن چه مسلم است، ماسه های بادی همواره به عنوان یک مخاطره محیطی قلمداد شده اند. زیرا نقل و انتقال و تراکم آن ها موجب تشکیل توده های ماسه ای شده و این پدیده تهدیدی برای فعالیت های انسانی استقرار یافته در پیرامون آن ها به شمار می رود. تسلط شرایط خشک در طول دوره گرم سال در سطح جلگه خوزستان و وزش بادهای شدید با ماهیت گرم و خشک موجب حرکت ماسه های بادی در این منطقه می شود، لیکن تراکم و مورفولوژی خاص این اشکال به صورت توده های ارگ در نقاط خاصی دیده می شود و در سطح تمامی جلگه ساحلی فراگیر نیست. مساله اصلی تحقیق ارتباط دینامیک رود های اصلی و مکان گزینی این توده های ریگ در ارتباط با منشایابی ماسه ها و علل مکان گزینی خاص و استقرار این توده های ماسه ای در سطح جلگه خوزستان است. روش تحقیق بر مبنای تجزیه و تحلیل ویژگی های باد منطقه با استفاده از نرم افزار WR plot view و بررسی ارتباط راستای وزش بادهای غالب و مکان گزینی توده های ماسه ای منطقه است. نقشه های توپوگرافی و زمین شناسی، آمارهای باد روزانه و نمونه های ماسه برداشت شده در کار های میدانی، ابزار و داده های اصلی پژوهش را تشکیل داده اند. نمونه های ماسه در نرم افزار Gradisat تجزیه و تحلیل شده و با گلبادهای منطقه برازش داده شده اند. نتایج تحقیق نشان میدهد که امتداد چین خوردگی های زاگرس جنوبی موجب کانالیزه شدن و هدایت بادهای غالب شمال غربی شده و مخروط افکنه های حاشیه ای و پادگانه ها و بسترهای سیلابی رودخانه های مهم، منشا اصلی ماسه های سطح جلگه به شمار می روند. هم چنین شبکه زهکشی و رودهای اصلی سطح جلگه در مورفولوژی، پراکندگی و تغییرات مکانی توده های ریگ تاثیر گذار بوده اند.
ملخص الجهاز:
"مطالعات جغرافیایی مناطق خشک سال اول،شماره دوم،زمستان 1389 دریافت مقاله:89/10/2 تأیید نهایی:90/2/4 صص 42-25 فرآیندهای غالب در تشکیل و تحول مورفولوژی تودههای ماسهای جلگه خوزستان(مطالعه موردی:ریگ شمال اهواز) مجتبی یمانی*،دانشیار گروه جغرافیا،دانشگاه تهران فریبا کرمی،کارشناسی ارشد اقلیمشناسی،دانشگاه رازی کرمانشاه کیده {IBیکی از مظاهر فرایندهای فرسایش در مناطق خشک،فرسایش بادی است.
تسلط شرایط خشک در طول دوره گرم سال درسطح جلگه خوزستان و وزش بادهای شدید با ماهیت گرم و خشک موجب حرکت ماسههای بادی دراین منطقه میشود،لیکن تراکم و مورفولوژی خاص این اشکال به صورت تودههای ارگ در نقاط خاصیدیده میشود و در سطح تمامی جلگه ساحلی فراگیر نیست.
وزش بادهای غالب غربی و شمال غربی،رسوبات مخروطافکنهای موجود در دامنهی ارتفاعات غربیجلگهی خوزستان و نیز بسترهای سیلابی رودخانهها را به سطح این جلگه منتقل نموده و تودههای بزرگی ازماسههای بادی را تشکیل داده است.
همانگونه که گفته شد در کف این ناودیس رسوباتآبرفتی کواترنری تهنشین شده و ماسههای بادی مورد مطالعه در سطح فوقانی آن گسترش دارند؛بنابراین با توجه به ویژگیهای ذکر شده رسوبات جلگه خوزستان را رسوبات رودخانهای تشکیل دادهاند که عمدتا غیرمحلی بوده و منشا آنها حوضههای آبخیز وسیعی است که در ارتفاعات زاگرس واقع شدهاند(شکل 2).
هرچند بخش زیادی از ماسههای بخش شرقی رود کرخه از بسترسیلابی این رودخانه در دوره خشک سال و مقارن با وزش بادهای شدید فصلی تأمین میشود؛ولی دادههایمورفوسکوپی و دانهسنجی ذرات ماسه تشابه کاملی را از نظر منشا در تمامی توده ماسهای نشان میدهد."