خلاصة:
در این مقاله ابتدا دو نوع وزن عروضی (کمی) و تکیهای- هجایی در فارسی و گیلکی به صورت تطبیقی بررسی شده، سپس ویژگیهای ترانه در آنها مورد توجه قرار گرفته است. علاوه بر این، به این نکته نیز اشاره شده است که گویش گیلکی به خاطر نداشتن گونة معیار و به علت ویژگیهای خاص دستگاه مصوتی آن، اصولا مناسب وزن عروضی نیست و اشعاری که به وزن عروضی در این گویش سروده شده، اصول شعر عروضی در آنها، معیار یا یکدست نشده است و این همه، سبب شده است تا تمام این اشعار عملا در قالبهای وزن تکیهای- هجایی، یعنی وزن اصیل و قدیم رایج در تمام گویشهای ایرانی قرار بگیرند.
This article through performing a comparative study between quantitative (prosody) meter and accentual-syllabic meter analyzes the characteristics of the songs in the two dialects. A number of Gilaki poems are in quantitative meter, but this language did not happen to be a standard dialect; besides its vowel system is not made in a way to express the quantitative meter, and thus the principles of this meter have never had the chance to be standardized in Gilaki dialect. As a result, the verse form for these poems turned to be accentual-syllabic which is the original meter in all Iranian dialects.
ملخص الجهاز:
در ايـن مقالـه پـس از معرفي مختصر اشعار تکيه ايـ هجايي و شعر عروضي در ايران ، به مطالعة ايـن اشـعار در گيلکي و مقايسة آنها با اشعار فارسي پرداختـه ايـم ، و نـشان داده ايـم کـه وزن تکيـه ايــ هجايي کاربرد بسيار زيادي در زبان گيلکي دارد، اما به علت معيار نـشدن زبـان گيلکـي و نيز به علت اينکه دستگاه مصوتي زبان گيلکي اصولا دستگاه مناسب يا ايده آلي بـراي وزن عروضي نيست ، اصول شعر عروضي در اين زبان معيار يا يک دست نشده است .
در اينجا بعـضي از ويژگـي هـاي شعر عروضي فارسي را به اختصار برمي شمريم : ١- اين شعر اساسا براي قرائت شدن با صداي بلند و بدون همراهـي ملـودي سـروده مي شده است ، برخلاف شعرهاي ترانه که اصلا براي خوانده شدن همراه با ملودي خاصـي سروده مي شده اند؛ ٢- اين شعر قطعا داراي ريتم خاص خود است ، اما ريتم آن تفاوت بـسياري بـا ريـتم اشعار تکيه ايـ هجايي دارد، به حدي که اگر شعر عروضـي را بـه شـيوه اي صـحيح قرائـت کنند، نمي توان ريتم آن را با تمبک يا ضرب گرفتن دنبال يا تکرار کرد؛ ٣- اين شعر به طور اخص متعلق به حوزة ادبيات است ، و حتـي مـي تـوان گفـت کـه ادبيات فارسي در معناي امروزي آن ، يعني پيکـره اي از متـون هنـري مکتـوب بـه زبـان فارسي ، با اين نوع شعر در ايران آغاز شد؛ ٤- گرچه شعر عروضي کاملا متعلق به حـوزة ادبيـات اسـت ، آهنگـسازان بـه راحتـي مي توانند آن را در قالب دستگاه هاي موسيقي ايراني قرار دهند تا به صـورت تـصنيف يـا آواز قابل اجرا شود.