خلاصة:
محور بحث این مقاله بررسی راه های شرعی اثبات هلال است، پس از تعریف پدیده هلال طبیعی و چگونگی تکوین آن و گزارشی از چگونگی طرح مسئله در متون فقهی، در دو جهت به بحث پرداخته شده است: جهت اول، تشخیص موضوع حکم رؤیت هلال، و جهت دوم بررسی راه های مستقیم (حسی) رؤیت هلال براساس ادله عام و ادله خاص.
ملخص الجهاز:
"الف) برخی ـ چون صاحب عروه ـ راه های اصلی اثبات هلال را این گونه برشمرده اند: اول: رؤیت خود مکلف; دوم: تواتر; سوم: شیوع مفید علم; چهارم: گذشت سی روز از هلال ماه قبل; پنجم: بینه شرعی (شهادت عدلین); ششم: حکم حاکم.
هـ) گروه پنجم با تغییر اساسی در روش، مسئله را در دو مرحله بررسی کرده اند: مرحله اول: تشخیص موضوع حکم شرعی و اینکه هلال شرعی متوقف بر دو امر است: امر اول: خروج ماه از تاریکی و مواجهه جزئی از نصف منیرش با زمین; امر دوم: امکان رؤیت این جزء با چشم غیر مسلح.
4. در عرف میان روایت: «صم لرؤیته، وافطر لرؤیته»(1) و آیه شریفه: «أقم الصلاة لدلوک الشمس إلی غسق اللیل و قرآن الفجر; نماز را هنگامی که خورشید از وسط آسمان می گذرد تا آنگاه که تاریکی شب به نهایت می رسد برپادار، و نماز صبح را نیز هنگام طلوع فجر به جای آور»(2)تفاوتی نیست; چنان که بنای عقلا بر تحقق زوال شمس یا طلوع فجر واقعی است، حتی با امکان پذیر نبودن رؤیت مثل وقتی که آسمان ابری یا مه آلود باشد; زیرا واقعه خارجی زوال یا طلوع ملاک است و حتی احتمال نداده اند که موضوع وقت نماز، مرکب از تحقق پدیده طبیعی با امکان رؤیت باشد."
(
, 
, 
)
