خلاصة:
محمدبن ابوبکر از معدود چهره های شاخص در تاریخ فرهنگ اسلامی است که اصالت و شرافت خاندانی و ایمانی را توامان در خود جمع کرده بود. از یک سو، پیوند نسبی او با ابوبکر، و از سوی دیگر، پیوند ولایی او با امام علی(ع) موجب شد که چهره ی وی در منابع شیعی و سنی بازتاب های مختلف یابد. چرایی بازتاب متفاوت چهره ی محمدبن ابوبکر در منابع فریقین، عمده ترین مسئله ای است که این مقاله میکوشد با توسل به روش توصیفی- تحلیلی، به ایضاح آن همت گمارد و نشان دهد که تاریخ نگاری اسلامی، با عنایت به موقعیت دودمانی و ایمانی او، چهره ی دوگانه ای از وی ترسیم کرده است که از حیث ارزشی با یکدیگر برابر نیستند. این نابرابری که در قالب دو سیرت پاک و ناپاک از او بازتاب یافته است، ریشه در نوع نگرش منابع شیعی و سنی به زیست نامه و شجره نامه ی وی دارد که به مثابه ی ابزاری برای این ترسیم دوگانه، مورد بهره برداری قرار گرفته اند.
ملخص الجهاز:
"مطالعات تاریخ اسلامسال سوم/شمارهی /11زمستان 1390 سیمای محمد بن ابوبکر در منابع شیعی و سنی علی ناظمیان فرد{o1o} چکیده: {IBمحمد بن ابوبکر معدود چهرههای شاخص در تاریخ اسلامی است که اصالتو شرافت خاندانی و ایمانی را توأمان در خود جمع کرده بود.
{o4o}ابن هلال ثقفی ازاین حکایت نتیجه میگیرد که«محمد بن ابوبکر همانگونه بود که پیامبر فرمود و بنا به رؤیای{o(1)علی بن حسین مسعودی(1378)،مروج الذهب و معادن الجوهر،ترجمهی ابوالقاسم پاینده،ج 1،تهران:انتشارات علمی وفرهنگی،ص 768؛ابن هلال ثقفی،همان،صص 103-104؛خلیفة بن خیاط(1421)،تاریخ خلیفة بن خیاط،تحقیق سهیل زکار،بیروت:دارالفکر،ص 146.
چه زمانی که در نبرد جمل وصفین فرماندهی پیادگان و صفوف میانی سپاه را در برابر ناکثین و قاسطین بر عهده داشت،{o4o}وچه زمانی که در مقام والی مصر ایفای نقش مینمود،همواره به عنوان هواداری پرشور ورزمندهای حقجو،در غبار فتنههایی که برای پوشاندن حق و حقیقت بهپا شده بود،با بصیرتی{o(1)ابن هلال ثقفی،همان،ص 104؛عبد الحمید بن ابی الحدید(1468)،شرح نهجالبلاغه،ترجمهی محمود مهدوی دامغانی،ج 2،تهران:نشر نی،ص 92؛نصر بن مزاحم منقری(1366)،پیکار صفین،ترجمهی پرویز اتابکی،تهران:انتشارات علمی و فرهنگی،صص165-166؛مسعودی،همان،ج 2،ص 15؛شوشتری،مجالس المؤمنین،ج 1،ص 277.
از باب نمونه،زمانی که محمد بن-ابوبکر به همراه شورشیان وارد سرای عثمان شد،خلیفه به او گفت«همین که چشم به جهانگشودی،پدرت ترا برای تحنیک به خدمت رسول خدا برد اما تو آنقدر خود را به نجاست{o(1)احمد بن حنیل(1998)،مسند،تصحیح شعیب ارناؤرط،ج 22،بیروت:مؤسسة الرساله،ص 325؛ابو الحسین بن حجاج مسلم(1994)،صحیح مسلم،تصحیح خلیل مأمون شیحا،ج 8،بیروت:دارالمعرفه،صص 371-372؛ابو عبد الله محمد بن ماجه[بی-تا]سنن،تصحیح محمد فؤاد عبد الباقی،ج 2،قاهره:مکتبة عیسی البابی الحلبی،ص 971؛سلیمان بن ابو داوود(1970)،سنن،تصحیح محی الدین عبد الحمید،ج 2،بیروت:دار الحیاء السنة النبویة،ص 144؛احمد بن شعیب نسایی(1930)،سنن،تصحیححسن المسعودی،ج 1،قاهره:مطبعة المصریه،ص 154."