خلاصة:
معماری ایران چون بسیاری دیگر از مظاهر فرهنگی آن در طول تاریخ حیات خود از تداوم کم نظیری برخوردار بوده است. البته چنین نیست که قوم ایرانی از آغاز تمدن شهرنشینی خود همواره به ساختن بناهایی کاملا مشابه و بدون هیچ تغییری در زمینه طرح و بنیاد پرداخته باشد بلکه منظور آن است که از هنگامی که فن ساختمانی پس از طی یک دوره ابتدائی مراحل تکامل خود را پیموده و شیوه خاص خود را پی ریزی کرده است، دیگر آن خصوصیاتی را که معماری سرزمین ما بدان ها بازشناخته می شود در طی قرون متمادی هرگز از دست نداده است. معماری هر ملتی انعکاسی از اندیشه، ارزش های اخلاقی، اقتصادی و روحیات آن می باشد. همچنین شرایط اقلیمی و جغرافیایی نیزدر شکل گیری معماری نقش تعیین کننده دارد. از مسائل مهم معماری ایران، مسأله انسان گرایی و شکوه طلبی می باشد.شاخص ترین عنصر در هنر معماری ساسانی، ساختن بناهای ایوان دار می باشد. در آثار گنبدی شکل معماری در عصر پارتیان ایوان با گنبدهای چهار ضلعی که ویژه معماری پارتی است و در فرهنگ های معماری سرزمین های دیگر بی مانند است، مشخص شده است. تکنیک معماری گنبدی گر چه پیشینه کهن شرقی دارد، ولی در نمونه اشکانی آن قطعا ابتکار هنر معماران پارتی را به نمایش می گذارند. ساسانیان از آنکه پارسی نژاد و بازمانده هخامنشی ها بودند افتخار کرده و کوشش فراوان در تحلیل و زنده نگهداشتن فرهنگ گذشتگان خود داشتند.
ملخص الجهاز:
"به طور کلی معماری و شهرسازی ساسانی از منابع داخل کشور بهره می گرفت اما به علل مختلف از جمله کم شدن فاصله طبقه مولد و اقوام حاکم، نیز شهرهایی به عظمت پاسارگاد و تخت جمشید به وجود نیامد، در مجموع کاخ کسری که دارای یک در ورودی مسقف و شاه نشینی برای پذیرایی و اطاق هایی در دو طرف آن است از نظر پاره ای از مورخین در خانه های عادی به اندازه کوچک تر متداول گردید.
(سلطانیه، 1349؛ 2) بنا های شهری به دو قسم بناهایی با کارکرد مذهبی و کارکردغیر مذهبی تقسیم می گردد: بناهای غیرمذهبی: هر دو نمونه ای که از اوایل دوره ساسانی وجود دارد و از همه مشهور ترند در فیروزآباد فارس قرار دارند یکی از آنها دژ کوهستانی قلعه دختر بر یک فلات صخره ای بر فراز گردنه ای است که مهمترین راه ورود به دشت فیروزآباد را تشکیل می دهد شکل (3-3) و در آنجا در دشت، دومین بنای بزرگ تر واقع است که به نام آتشکده موسوم است.
سخن آخر آنکه معماری عصر ساسانی، به گونه ی ادامه دهنده ی هنر هخامنشی، با اینکه از جریانهای معماری شرق و غرب جهان آن روزگار طرفی بربسته بود، اما از اصالت و هویت فراسوانی برخوردار گردید، بناهای با اهمیت چون طاق کسری یا ایوان مدائن، کاخ فیروزآباد و سروستان، کاخ شاپور در بیشاپور، ایوان کرخه، طاق بستان و بسیار بناهای گنبد دار(گنبد هایی روی چهارستون)دیگر که ایجاد آن از دوره ی اشکانی آغاز شده بود، در جمع، تحول جدید معماری ایران ان عصر را آشکار کرده اند."