خلاصة:
کتاب ما چگونه ما شدیم، علت اصلی عقبماندگی ایرانیان، عوامل داخلی ــ و
بالأخص استبداد ــ معرفی میشود. این کتاب ضمن برخورداری از نقاط
مثبت زیاد، چارچوب نظری ندارد و بین اولیت (زمانی) و اولویت (اهمیت یک
عامل) تفکیک قائل نمیشود. نویسنده برای اثبات اهمیت عامل استبداد به این
نکته اشاره دارد که قبلا عوامل داخلی، زمینه استعمار را فراهم کرده بود.
بهنظر میرسد تأثیر عوامل داخلی و خارجی در عقبماندگی ما در زمانهای
مختلف به یک شکل نبوده است؛ و در این زمینه نباید تحلیلی کلی ارائه داد.نویسنده تحلیلی ایستا از «ایران» و «ایرانیان» بهدست داده است.
ملخص الجهاز:
"نویسنده برای اثبات اهمیت عامل استبداد به این نکته اشاره دارد که قبلا عوامل داخلی، زمینه استعمار را فراهم کرده بود.
سؤال اصلی و فرضیه کتابسؤال اصلی کتاب با توجه به عنوان آن و ارتباط منطقی فصلها، بدین ترتیب قابل برداشت است: علت اصلی عقبماندگی ما ایرانیان چیست؟در جواب به این پرسش اصلی، فرضیه زیر ارائه و اثبات شده است:علت اصلی عقبماندگی ما ایرانیان، مجموعه عوامل داخلی، بالأخص عامل استبداد، است.
روش تحقیق کتابنویسنده در راستای اثبات فرضیه فوق سعی میکند در فصول مختلف کتاب درباره مسائل زیر بحث کند تا در نهایت بتواند به سؤال اصلی پاسخ دهد:ــ روش تحقیق و نقطه شروع و زاویه دید کتابهای مربوط به مسئله عقبماندگی، ناقص است.
(ص 34)در واقع، سؤال اصلی تحقیق مربوط به اولویت (مهمتر بودن عامل استعمار، استبداد) است؛ ولی جواب سؤال اصلی با اتکا به اولیت (اینکه استبداد از نظر زمانی مقدم بر استعمار بوده و زمینه آن را ایجاد کرده است)، طرح میشود.
بر این اساس، از باب جدل میتوان گفت هیچ منافاتی وجود ندارد که استبداد در ایران زمینهساز استعمار و از نظر زمانی نیز مقدم باشد؛ ولی در مجموع، عامل استعمار تأثیر زیادتری بر عقبماندگی ما داشته باشد.
نویسنده در صدد است ثابت کند که عامل استبداد مهمتر است؛ ولی با دلایلی که ارائه میدهد، فقط این مسئله ثابت میشود که استبداد از نظر زمانی مقدم بوده و زمینه استعمار را فراهم کرده است.
براساس تحلیل فوق میتوان نتیجه گرفت که اگر نقطه تمرکز خود را اولویت (اهمیت تأثیر استعمار یا استبداد بر عقبماندگی ما) قرار دهیم، جواب سؤال اصلی تحقیق، زمانی و (مکانی) خواهد شد."