Abstract:
نصر حامد ابوزید، متفکر جنجالی مصری ، در رابطه بـا وحـی و قـرآن دیـدگاه هایی متفاوت ابراز کرد که با واکنش هـای مختلفـی روبـه رو شـد. وی می کوشـید بـرای پدیده های دین اسلام تبیینی طبیعی و غیر متافیزیکی ارائه کند. در ایـن راسـتا بـه بحث اعجاز قرآن نیز به صورتی متفاوت پرداخـت تـا آن را بـه اعتبـار فرهنگـی - ادبی ای مبدل کند کـه هـر عرب زبـانی آن را بـه عنـوان مـتن محـوری فرهنگـی می پذیرد. در این صورت ادبیات قرآن و تحلیل سازوکار ادبی قرآن از منظر نقد ادبی معاصر، ریشه های دوران سازی و شکل دهی آن به فرهنگ را نمایـان خواهـد کـرد. این دیدگاه مغایرت توصیفی با نگاه دینداران به قرآن و وحی دارد و نگرش دینی را به نگرشی فرهنگی تقلیل می دهد که در آن قرآن در کنار بسـیاری از متـون ادبـی ممتاز می نشیند و به نقد ادبی در می آید. در این گونه نقد ادبی محتوای قرآن نیز مـد نظر قرار نمی گیرد، حال آنکه حتی در متون ادبی رایج نیـز چنـین چیـزی مـد نظـر اســت و تکیــه صــرفا بــر شــکل و قالــب ادبــی نیســت . در ایــن مقالــه ، دیــدگاه نصرحامد ابوزید در این خصوص بررسی و ارزیابی می شود.
Machine summary:
تبیــین ایــن ناسازگاری بدین شرح است که اگـر قـرآن علـم الاهـی دانسـته شـود، دیگـر نمی تـوان معـانی و متن قرآنی را حاصـل تعامـل تـاریخی واقعیـت و فرهنـگ زمانـه بـا وحـی دانسـت کـه ایـن ایدٔە اصلی ابوزید دربارٔە قرآن است و به تفصیل در باب آن سخن خواهیم گفت .
(همان ، ص٢٤٤ و ٢٤٥) تأویل ابوزید از این آیات این است کـه قـرآن می خواهـد فقـط وجـوه تفـاوت را تأکیـد کنـد و میان خود و شعر تفاوت بگـذارد، امـا ایـن بـه معنـای نفـی شـباهت های آن بـا شـعر نیسـت .
لـذا او آیـات منـافی بـا ایـن دیـدگاه را کـه شـعر و شــاعری را از مــتن قــرآن و پیــامبر طــرد می کنــد تنهــا بــه معنــای تأکیــد بــر اختصاصــات می داند و این گونه تحلیل می کند که مـتن بـا ایـن آیـات می کوشـد بـه ماننـد همـۀ آثـار ادبـی و هنری بر تفاوت خود با دیگـر آثـار تأکیـد کنـد تـا بـر آنهـا چیـره شـود و خـود را برکشـد.
بـا کنار زدن پرده های ابهام از واژگـان می تـوان گفـت از دیـد ابوزیـد بـه عنـوان یـک ناقـد ادبـی قرآن ، این ادعای قـرآن در حـد فرآینـدی بـرای ایجـاد سـلطه و سـرآمدی در فرهنـگ ارزیـابی می شود و در حقیقت این چنین نیسـت کـه بتـوان ادعـای عـدم تـأثیر شـعر یـا عـدم مشـابهت با شعر را دربارٔە متن قرآن بدان اطلاق پذیرفت .