Abstract:
در چند دهه اخیر بحث درخصوص نقد فلسفه اخلاق لذت گرایانه خودمحور در علم اقتصاد متعارف، مورد توجه اندیشمندان به ویژه اقتصاددانان مسلمان بوده است. مطالعه حاضر، درآمدی به موضوع لذت و سعادت با تمرکز بر رابطه آنها از منظر آیات و روایات است. فرضیه اساسی مقاله این است که اسلام در راستای مسئله سعادت گرایی در ارضای لذایذ، دیدگاهی همه جانبه، هماهنگ و متعادل در رشد ابعاد گوناگون شخصیت انسانی دارد. روش تحقیق برای شناسایی مفاهیم لذت و سعادت روش «اسنادی» و در قسمت تجزیه و تحلیل، روش «تحلیل محتوا» بوده است. نتایج موید این نکته است که از منظر اسلام، باید لذایذ به گونه ای مورد استفاده قرار گیرد که با تمام استعدادها و اجزای شخصیت انسان هماهنگ باشد و انسان فقط با اعتقاد و درک درست از لذت های اخروی، به سعادت حقیقی نائل می شود
In the past few decades، discussion on the critique of hedonistic and self-centered philosophy of ethics in the conventional economics has been of concern to the Muslim thinkers، particularly، Muslim economists.
The present study is an introduction to pleasure and happiness with a focus on their interrelation from the viewpoint of the Qur’ān and traditions. The basic hypothesis of this article is that in line with the tendency to happiness، Islam enjoys an al-inclusive، coordinated، and moderate viewpoint concerning gratification of pleasures in the development of various human personality dimensions. We have used the “attributive” research method for identifying the concepts of pleasure and happiness and employed the “content analysis” method for the part relating to analyzing.
The results confirm that from the viewpoint of Islam، pleasures are to be utilized in such a way that would be consistent with all the capacities and components of human personality; and that man would achieve true happiness only by properly believing and understanding the pleasures of the Hereafter. Paying attention to a moderate Islamic approach reflects the necessity of cultural engineering of pleasure and the Islamic ethics-oriented happiness، paving the ground for enunciating general orientations for institutionalizing pleasure-seeking and prosperous behavior required by Islam.
Machine summary:
فلاسفه اسلامی سعی کردهاند با استفاده از مبانی نقلی (قرآن، روایات) و با استدلال عقلی، جنبۀ وسیلهای بودن لذات را در هر مرحله از سیر تکاملی انسان نشان داده، با ارائه راهکارهای نظری و عملی، چگونگی طی طریق در این مسیر سعادت بخش به سمت قرب الهی را مشخص نمایند، ولی در یک نگاه کلی مشاهده میشود، اغلب متفکران اسلامی به جوانب خاصی از بحث لذتگرایی، از جمله «انواع و اقسام لذت و الم» و «علل برتری لذات عقلی بر لذات حسی» توجه داشتهاند، اما در مورد ارائه یک فلسفه اجتماعی که امکان عملی ساختن زمینههای سعادت در جامعه و نظامسازی را فراهم سازد، به تنظیم و تدوین نظریههای اقتصادی اجتماعی بینجامد و راهکارهای عملی مناسبی را در جهت بهتر ساختن زندگی ارائه دهد، کار چندان برجستهای صورت نگرفته است.
بدینسان بهرهمندی از لذایذ مادی در اسلام تجویز شده است، ولی این بهرهمندی دارای شروطی بدین شرح میباشد: 1-وابسته نشدن به لذتهای مادی انسان برای اینکه به زندگی خویش رونق بخشد، به تنعم و تجمل رو میآورد و برای اینکه قدرتمندتر شود و از شرایط زندگی بهرهمند گردد، در صدد تملک اشیاء برمیآید؛ از طرف دیگر تدریجا به آنچه آنها را وسیله تنعم و تجمل و یا ابزار قدرت خویش قرار داده، خو میگیرد و شیفته آنها میگردد و عاجز و ذلیل آنها میشود؛ یعنی همان چیزی که مایه رونق و صفای زندگیاش شده بود، شخصیت او را بیرونق میکند و همان چیزی که وسیله کسب قدرت او در طبیعت شده بود، در درون او را ضعیف و زبون میسازد و به صورت برده و بندۀ آن چیز درمیآید.