Abstract:
امروزه، علاوه بر تحلیل توزیع فضایی آسیب پذیری، بر ریشه یابی و شناخت علل تفاوت ها و تمرکزهای اجتماعی- فضایی آسیب پذیری در چارچوب دیدگاه های ساخت اجتماعی و ترکیبی تاکید می شود. ازاین رو، چگونگی و چرایی تمرکز آسیب پذیری یکی از اهداف مطالعات رهیافت نرم است. با این نگاه و براساس مسئله «تمرکز آسیب پذیری نسبت به زلزله در محله ها و خانوارهای جنوبی شهر تهران»، سوال پژوهش چنین طرح شد: «تمرکز اجتماعی- فضایی آسیب پذیری شهر تهران چگونه قابل تبیین است؟». با تبیین نظری مسئله پژوهش، چارچوب نظری تدوین و فرضیه ها بیان شد. برای آزمون فرضیه ها، حجم نمونه مطابق واحد تحلیل خانوار در محله به روش کوکران محاسبه، و نمونه گیری به روش خوشه ای انجام شد. تحلیل داده های پیمایشی نیز با روش های واریانس یک طرفه، رگرسیون و تحلیل مسیر صورت گرفت. نتایج تحلیل واریانس، معناداری تفاوت میانگین پایگاه اقتصادی- اجتماعی و آسیب پذیری محله های چهارگانه را نشان می دهدکه بیانگر جدایی گزینی اجتماعی- فضایی خانوارها و تمرکز آسیب پذیری بیشتر در محله های دارای میانگین پایگاه پایین تر است. مطابق ضریب تعیین رگرسیون چندگانه نیز، 88 درصد تغییرات آسیب پذیری توسط عوامل محله و پایگاه تبیین می شود. براساس آن، سکونت در محله های پایین تر رابطه معکوس با پایگاه و رابطه مستقیم با میزان آسیب پذیری دارد. درمجموع، یافته های تحقیق بیانگر نقش اساسی عوامل پایگاه و محله در تمرکز آسیب پذیری است.
Machine summary:
تهران ، زلزله ، تمرکز اجتماعی- فضایی آسیب پذیری، پایگاه اقتصادی- اجتماعی، محله ١- بیان مسئله و ضرورت تحقیق امروزه ، «تحلیل و کاهش آسیب پذیری دربرابر مخاطرات طبیعی» به حوزة مهم و گسترده ای در سپهر برنامه ریزی و مدیریت مخاطرات تبدیل شده است ؛ به گونه ای که از حرکـت هـم زمـان و متقابل توسعۀ پایدار و مدیریت بحران به سمت کاهش آسیب پذیری صحبت میشود (قـدیری، ١٣٨٥، ١٣٨٦الف و ب و ١٣٨٧).
٣- در ایـران نوبـاوگی پـژوهش آسـیب پـذیری خـود را ـه شـکل نادیـده انگاشـتن ابعـاد اجتمـاعی- اقتصـادی آسیب پذیری نشان داده است ؛ به گونه ای که تحلیل و کاهش آسیب پذیری تاکنون با تمرکز بر «شدت خطر و بحران حاصل » و نیز غلبۀ «ایده های زیان و راه حـل فیزیکـی» صـورت گرفته است (قدیری، ١٣٨٦الف و ١٣٨٧)؛ زیرا مرور پژوهش های داخلی (حمیدی، ١٣٧١؛ حبیب ، ١٣٧١؛ بحرینی و همکاران ، ١٣٧٥؛ احمدی، ١٣٧٦؛ ویسه ، ١٣٧٨؛ مرکز مطالعـات زلزله و زیست محیطی تهران بزرگ ، ١٣٨٠؛ زنگـیآبـادی و همکـاران ، ١٣٨٧ و...
٢- تبیین نظری مسئله و بیان فرضیۀ تحقیق متبین این پژوهش ، «میزان آسیب پذیری دربرابر زلزله » است که مطابق ویژگی آن برحسب تمرکز در بین افراد و گروه های مشخصی از جامعه و محل سکونت آن ها، مسئلۀ «افتراق و تمرکز اجتماعی- فضایی آسیب پذیری» را شکل داده است .
/ شکل ٣ پراکندگی میزان آسیب پذیری خانوارهای محله های چهارگانه با توجه به میانگین کل خانوارها با توجه به فرضیۀ اول پژوهش ، پس از مشاهدة تفاوت و شکاف موجود در میزان آسـیب پـذیری در بین محله های مناطق ٢ و ٣ با ١٠ و ١٦، لازم بود وجود یا نبود چنین تفاوت و شـکافی درمـورد متغیرهای مستقل به ویژه پایگاه اقتصادی- اجتماعی نیز بررسی شود (جدول ١).