Abstract:
فیلسوفان الاهی بر اساستحلیلی که از حقیقت انسان به دست داده اند و انسانیت انسان را به قوه عاقله او دانسته اند، کمال نهایی و سعادت اصلی او را در فعالیت این قوه و به فعلیت رساندن همه استعدادهای آن دانسته اند. فیلسوفانی مانند افلاطون، افلوطین، و محمد بن زکریای رازی تصریح کرده اند سعادت انسان در فیلسوف شدن او است. دیگر فیلسوفانی نظیر فارابی، ابن سینا، سهروردی و ملاصدرا، که سعادت انسان را در فعالیت عقل نظری و نیز فعالیت بر طبق عقل دانسته اند، سعادت کسانی را که نتوانستند به مقام فلسفه برسند در ایمان و اقتدا به فیلسوفان حقیقی و به معنای دقیق و تمام کلمه فیلسوف، یعنی انبیا، دانسته اند. اگر فلسفه به معنای عام کلمه اخذ شود که شامل معرفت مفهومی و شهودی هر دو باشد، می توان گفت بخشی از سعادت انسان ها در آن است، اما سعادت منحصر در آن نیست؛ زیرا ابعاد وجودی انسان منحصر در عقل نیست و این بخش از سعادت برای عموم مردم قابل حصول نیست. دلالت آیات قرآن و روایات بر معاد جسمانی و لذت ها و رنج های مادی اخروی، موید کاستی تحلیل فیلسوفان درباره کمال نهایی انسان است.
Machine summary:
آيا کمالات همه اين قوا کمال انساني محسوب مي شوند؟ و بدين ترتيب ، آيا مـي تـوان حصول همه آن کمالات را در عرض هم علت غايي خلقت انسان دانسـت ؟ يـا آنکـه بايـد يکي از آنها را کمال اصلي انسان دانست که همان غايت نهايي خلقت انسان است و ديگـر کمالات مقدمه نيل به آن کمال مي باشند؟ فيلسوفان در ميان قواي مختلف انساني قوه عاقله يا نفـس ناطقـه را مخصـوص انسـان دانسته اند.
نکات انتقادي با بررسي سخنان فيلسوفان مختلف درباره سعادت و کمال نهايي انسان معلوم مي شـود کـه عموم فيلسوفان با توجه به تحليلي که درباره حقيقت انسان به دست داده اند، و اينکـه قـوه عاقله را ويژگي اصلي انسان دانسته اند، سعادت و کمال نهايي او را بـر اسـاس قـوه عاقلـه تعريف و تعيين کرده اند، يعني از حيث عقل نظري انسان بايد عالم عقلي اي به موزات عالم عيني گردد و هر آنچه که در عالم عيني به عنوان شي ء نفس الامري وجود دارد و بـا ديگـر اشياء داراي نسب و روابطي است در قوه عاقله او نيز مرتسم گردد؛ و از حيث عقل عملـي بايد ملکه عدالت حاصل گردد، يعني قواي بدني و حيواني نفـس انسـان مطيـع و منقـاد او باشند و قوه عاقله نسبت به آن قوا حالت استعلاء و فرماندهي داشته باشد تـا عقـل نظـري اوج گرفته به عالمي عقلي تبديل گردد.