Abstract:
ادبیات عامیانه ایران، علاوه بر ابعاد ادبی و هنری، منبعی عظیم و سرشار از اطلاعات دست اول مردم شناختی است و خوانندگان و پژوهشگران را با جنبه های گوناگون زندگی زمانه خلق اثر، چون باورها، خرافات، ارز ش ها و ضد ارزش ها، طبقات گوناگون جامعه، مشاغل، نظام اداری و اجتماعی، اصول اخلاقی، و... آشنا می کند. اسکندرنامه های منثور نیز از این دسته آثارند. در ایران اسکندرنامه های فراوانی به نثر و نظم، از اواخر سده چهارم قمری تا عهد صفوی پدید آمده است. این مقاله مستخرج از طرح پژوهشی نویسندگان با عنوان «مطالعه در افسانه های پهلوانی» است که در مرکز تحقیقات دانشگاه تربیت مدرس در حال اجراست و به معرفی اجمالی کتاب اسکندر و عیاران نوشته مولانا منوچهرخان حکیم (مربوط به عهد صفوی) می پردازد و به تفصیل، اطلاعات مردم شناختی آن را دسته بندی و تحلیل می کند
Machine summary:
ﺑﺮﺧﻲ از ﻣﻬﻢﺗﺮﻳﻦ ﺣﻮادث داﺳﺘﺎن ﻋﺒﺎرتاﻧﺪ از: ﻧﺠﺎت ﻣﻬﺘﺮ ﻧﻌﻴﻢ از دﺳﺖ ﻏـﻮﻻن؛ ﺑـﻪ دﺳﺖ آوردن ﺧﺰاﻧﺔ ﻓﻴﻠﻘﻮس در ﻛﺮدوﺳﻴﻪ؛ ازدواج اﺳـﻜﻨﺪر ﺑـﺎ ﻧـﺎزکاﻧـﺪام دﺧﺘﺮﺷـﺎه ﻛـﻪ ﺣﺎﺻﻞ اﻳﻦ ازدواج، ﺳﻠﻄﺎن ﻃﻴﻔﻮر اﺳﺖ؛ ازدواج ﻣﻬﺘﺮ ﻧﻌﻴﻢ ﺑﺎ ﻓﺘﻨـﻪ، ﻋﻴـﺎر ﻧـﺎزکاﻧـﺪام ﻛـﻪ ﺣﺎﺻﻞ آن، ﺗﻮﻟﺪ ﻧﺴﻴﻢ اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﺲ از اﺳﻜﻨﺪر ﻗﻬﺮﻣﺎن اﺻﻠﻲ ﻛﺘـﺎب اﺳـﺖ؛ ﺷﻜﺴـﺖدادن ﺷﺪاد؛ رﺑﻮدهﺷﺪن اﺳﻜﻨﺪر ﺑـﺎ داروی ﺑﻴﻬﻮﺷـﻲ ﺗﻮﺳـﻂ ﺷـﺪاد و اﻧﺘﻘـﺎل او ﺑـﻪ روم؛ ﻧﺠـﺎت اﺳﻜﻨﺪر ﺑﻪ دﺳﺖ ﻓﺘﻨﻪ؛ ﻧﺸﺴﺘﻦ اﺳﻜﻨﺪر ﺑﻪ ﺗﺨﺖ روم ﺑﻪﺟﺎی ﻗﻴﺼﺮ؛ ﺷﻜﺴـﺖ دادن ﺑﻠﺨـﻲ ﺷﺎه و اﺳﻼم آوردن او؛ ﺷﻜﺴﺘﻦ ﻃﻠﺴﻢ ﻏﻮﻻن و آﺗـﺶزدن ﭘﺮﺗﮕـﺎل؛ ﭘﺮرﻧـﮓ ﺷـﺪن ﻧﻘـﺶ ﻧﺴﻴﻢ ﻛﻪ ﺑﺎرﻫﺎ اﺳﻜﻨﺪر، ارﺳﻄﻮ ﻳﺎ ﻋﻴﺎران و دﻻوراﻧﻲ از ﺳﭙﺎه او رﺑﻮده ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ و ﻧﺴﻴﻢ آﻧﻬﺎ را ﻧﺠﺎت ﻣﻲدﻫﺪ و دﺷﻤﻨﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ؛ ازدواج اﺳﻜﻨﺪر ﺑﺎ دﺧﺘﺮ ﺗﺎﺗﺎرﺷﺎه؛ ﻣﺴـﻠﻤﺎن ﺷﺪن ﮔﻠﺒﺎدﺷﺎه و ﻣﺮدم اﺻﻔﻬﺎن ﺑﻪ دﺳﺖ اﺳﻜﻨﺪر؛ اﺳﺘﻘﺒﺎل ﮔﺮم ﻣـﺮدم ﻣﺴـﻠﻤﺎن ﺷـﻴﺮاز از اﺳﻜﻨﺪر؛ ﻣﺎﺟﺮای ﻧﺎﺗﻤﺎم اﺳﻜﻨﺪر ﺑﺎ دﻳﻮی ﺑﻪ ﻧﺎم ﻏﻴﺎﺛـﺎن آدمﺧـﻮار در ﺳـﺮاﻧﺪﻳﺐ؛ ﻣﺴـﻠﻤﺎن ﺷﺪن ﻣﺸﻜﻴﻦ ﻋﻴﺎر )ﺷﺎه ﻫﻨﺪ( ﺑﻪ دﺳﺖ اﺳﻜﻨﺪر؛ ﻳﺎری ﻋﻴﺎرﺑﭽﻪ و ﻓﺘﻨﻪ )دﺧﺘﺮ ﻣﺸﻜﻴﻦ( ﺑﻪ ﻧﺴﻴﻢ؛ ﻳﺎﻓﺘﻦ ﻓﻴﺮوز ﭘﺴﺮ اﺳـﻜﻨﺪر از دﺧﺘـﺮ ﺗﺎﺗـﺎر ﺷـﺎه در ﻧﺒـﺮد )ﺷـﺒﻴﻪ داﺳـﺘﺎن رﺳـﺘﻢ و ﺳﻬﺮاب(؛ ﺷﻜﺴﺖ ﻣﺰدک ﺗﻮﺳﻂ ﻧﺴﻴﻢ در ﻣﻨـﺎﻇﺮه؛ ﻧﻈـﺮ ﻛـﺮدن ﺣﻀـﺮت اﺑـﺮاﻫﻴﻢ )ع( ﺑـﻪ اﺳﻜﻨﺪر و ﻧﺴﻴﻢ؛ ﭘﻴﺪا ﺷﺪن ﻧﻘﺎﺑﺪار ﺷﺎﻫﺰاده اﺻﻐﺮ ﻓﺮزﻧﺪ اﺳﻜﻨﺪر؛ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪن ﺷﻴﺮﺳﻮار ﺑـﻪ دﺳﺖ ﻧﺴﻴﻢ و ﻣﻌﻠﻮم ﺷﺪن اﻳﻦ راز ﻛﻪ ﺷﻴﺮﺳﻮار ﻓﺮزﻧﺪ اﺳﻜﻨﺪر ﺑﻮدهاﺳـﺖ )ﺷـﺒﻴﻪ داﺳـﺘﺎن رﺳﺘﻢ و ﺳﻬﺮاب(؛ ﺗﺼﻤﻴﻢ اﺳﻜﻨﺪر ﺑﺮای ﻛﺸﺘﻦ ﻧﺴـﻴﻢ؛ وﺳـﺎﻃﺖ ﺣﻀـﺮت اﺑـﺮاﻫﻴﻢ )ع( در ﺧﻮاب و ﻧﺠﺎت ﻧﺴﻴﻢ؛ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪن ﺟﺎﻟﻴﻨﻮس دﺷـﻤﻦ دﻳـﺮﻳﻦ اﺳـﻜﻨﺪر ﺑـﻪ دﺳـﺖ ﻧﺴـﻴﻢ؛ ﻛﺸﺘﻦ ﻓﺮﻋﻮن ﻛﻪ ادﻋﺎی ﺧﺪاﻳﻲ دارد؛ ﺧﻨﺜﻲ ﺷﺪن ﻓﺘﻨﻪﻫﺎی ﺑﻄﻠﻤﻴﻮس ﻓﺮزﻧـﺪ ﺟـﺎﻟﻴﻨﻮس ﻋﻠﻴﻪ اﺳﻜﻨﺪر و ﻳﺎراﻧﺶ؛ رﻓﺘﻦ اﺳﻜﻨﺪر ﺑﻪ ﺷﻬﺮ زﻧﺎن ﻛﻪ ﻣﻠﻜﺔ آﻧـﺎن ﺻـﻨﻮﺑﺮ اﺳـﺖ؛ ﭘﻴـﺮوزی ﺳﭙﺎه اﺳـﻜﻨﺪر ﺑـﺮ ﻟﺸـﻜﺮ زﻧـﺎن و ﻋﻘـﺪ ﻫﻤـﺔ آﻧﻬـﺎ ﺑـﺮای ﻳـﺎران وی؛ ازدواج ﺻـﻨﻮﺑﺮﺑﺎﻧﻮ ﺑـﺎ ﺑﺪﻳﻊاﻟﺰﻣﺎن؛ ﺣﻤﻠﻪ ﺑﻪ ﺷﻬﺮ ﺷﺎﺧﺪاران؛ ﺷﻜﺴﺖ ﺟﻤﻬﻮرﺷﺎه و ﻣﺴـﻠﻤﺎن ﺷـﺪن او؛ ﺑـﺮ ﺗﺨـﺖ ﻧﺸﺴﺘﻦ اﺳﻜﻨﺪر؛ درﺧﻮاﺳﺖ ﻣﺮدابﺷﺎه از اﺳﻜﻨﺪر ﺑﺮای ﻧﺠـﺎت ﺷـﻬﺮ ﻣﺮداﺑﻴـﻪ از ﻳـﺄﺟﻮج و ﻣﺄﺟﻮج و اﺣﺪاث ﺳﺪ ﺑﻪ دﺳﺘﻮر اﺳـﻜﻨﺪر؛ ﻛﺸـﺘﻪ ﺷـﺪن ﺑﻄﻠﻤﻴـﻮس و ﻣﻬﺘـﺮ ﺷـﺮار؛ رﻓـﺘﻦ اﺳﻜﻨﺪر ﺑﻪ ﻛﻮه ﺷﻌﺎع و ﭼﺸﻤﺔ ﺧﻮرﺷﻴﺪ و ﻃﻤﻊ ﺑﺎج ﮔﺮﻓﺘﻦ از ﺧﻮرﺷﻴﺪ؛ و ﺑﻴﻤﺎری و ﻣـﺮگ اﺳﻜﻨﺪر.