Abstract:
مناجات رازگویی بنده و بیان عجز و نیاز او به پیشگاه خداوند است که با صفای قلب و رقت احساس انجام می شود. از آنجایی که مناجات در بردارنده فعل و انفعالات درونی است، ماهیت غنایی دارد و چون با نکات آموزنده برای نوع بشر همراه است، آن را غنائی- تعلیمی می نامند. نام امام سجاد(ع) تداعی کننده مناجات در اذهان است، ایشان از عنصر فرهنگی دعا برای نهادینه کردن و تثبیت تشیع و اسلام راستین بهره گرفت و در قالب زبان دعا فرهنگ سازی نمود. در این مقاله سعی شده است عناصر سبکی مناجات التائبین در سه سطح آوایی، نحوی، دلالتی (البته با نگاهی متفاوت به سطح دلالت) و میزان انسجام این سطوح با همدیگر به روشی توصیفی-تحلیلی در سایه سبک شناسی ساختارگرا تجزیه و تحلیل شود. در این مناجات، ایشان از سطح آوایی برای خلق موسیقی و تاثیر گذاری بیشتر کلام بهره گرفته است و در سطح نحوی در قالب الفاظی زیبا و با دقت در اسلوب بیان و چینش الفاظ و جملات لفظ و معنا را هماهنگ نموده و این سطح را در خدمت ساختار کلی متن قرار داده، در سطح دلالتی با دقت در انتخاب الفاظ متناسب در محور جانشینی لفظ را در محور همنشینی در خدمت معنای مورد نظر قرار داده است و در کنار القای مفاهیم به ادبیت و جنبه زیبایی شناختی نیز توجه داشته است، همه سطوح فوق حول محور کلی متن(ارتباط با خدا) می چرخند.
Machine summary:
در این مناجات، ایشان از سطح آوایی برای خلق موسیقی و تأثیر گذاری بیشتر کلام بهره گرفته است و در سطح نحوی در قالب الفاظی زیبا و با دقت در اسلوب بیان و چینش الفاظ و جملات لفظ و معنا را هماهنگ نموده و این سطح را در خدمت ساختار کلی متن قرار داده، در سطح دلالتی با دقت در انتخاب الفاظ متناسب در محور جانشینی لفظ را در محور همنشینی در خدمت معنای مورد نظر قرار داده است و در کنار القای مفاهیم به ادبیت و جنبة زیبایی شناختی نیز توجه داشته است، همه سطوح فوق حول محور کلی متن(ارتباط با خدا) میچرخند.
از جمله پژوهشهایی که حول محور اسوة عبودیت و مناجاتها و دیگر آثار گرانقدر ایشان را از حیث محتوای عرفانی و ویژگیهای ظاهری آن بررسی و تحلیل شده است: یکی «مختصر تاریخ الادب العربی فی ضوء المنهج الاسلامی»(1381) نوشتة محمود البستانی است، دیگری «فرهنگ سازی امام سجاد (ع) با زبان دعا»(1384) نوشتة محمد جواد سلمان پور، همچنین «بررسی جنبههای زیبایی شناختی توابع در صحیفه سجادیه» نوشتة معصومه موسوی و مقالة «ادبیات سخنان امام سجاد و صحیفة سجادیة» نوشتة فضل الله میرقادری در کنار پایان نامة دانشجویی با عنوان «ادب و عرفان در مناجات خمس عشره»(1379) دفاع شده در دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم تحقیقات است.
در این جستار سعی شده که ابتدا کیفیت و چگونگی ارتباط آنها با یکدیگر تحلیل شود، سپس با توجه به بسامد قطع و وصل در متن میزان همخوانی ساختار آوایی با محور اصلی ساختار دعا بررسی شود و نگاهی گذارا بر معانی حروف مشترک در فواصل و هماهنگی آن با مضمون مناجات داشته باشیم که در بخش تکرار حروف به تفصیل در مورد آن بحث خواهیم کرد.