Abstract:
فاصله بین محل کار و فراغت در زندگی شهری، یکی از مسائل مهم در برنامه ریزی شهری است و کاهش آن از طریق جلوگیری از گسترش افقی شهری و تحقق فرم کالبدی فشرده در قالب کاربری ترکیبی امکان پذیر است، که نتیجه آن کاهش طول سفرها ومصرف انرژی، سرانجام کاهش آلودگی هوا و محیط زیست است. بنابراین دسترسی مطلوب یک عامل ضروری برای تحقق توسعه پایدار محیط زیست شهری است. هدف این مطالعه سنجش شاخص دسترسی و شناسایی نقاط قابل دسترس نسبت به محیط مجاور در نواحی شهر مشهد است. روش کار برای دستیابی به این هدف، شاخص دسترسی با مدل گرانشی فرصتی هنسن (تعداد جمعیت (سرشماری 1385 و مسافت بین نواحی) است که در 40 ناحیه شهرداری مشهد با ابزارهای نرم افزاری Matlab 7، ArcGIS10 محاسبه شده است. میانگین ضریب شاخص دسترسی برابر عدد 5/727 می باشد که حداکثر برابر عدد 1038 و با محدوده مرکزی شهر مشهد (پیرامون محدوده حرم مطهرحضرت رضا(ع)) منطبق می باشد. حداقل ضریب دسترسی برابر عدد 320 محاسبه شده است که با محدوده های پیرامونی(حاشیه ای) کلان شهر مشهد منطبق است. این اعداد نشان می دهد که مشهد به لحاظ شاخص دسترسی به سه منطقه: 1- منطقه با دسترسی بالا (محدوده مرکزی شهر) 2- منطقه با دسترسی متوسط(محدوده میانی شهر) 3- منطقه با دسترسی پایین (محدوده حاشیه ای و بیرونی شهر) تقسیم شده است. همچنین نتیجه سنجش رابطه بین شاخص دسترسی و جمعیت در سطح نواحی شهرداری مشهد با نرم افزار SPSSنشان می دهد که این رابطه منفی و برابر r = - 0/32 و در سطح اطمینان 0/5 معنی دار می باشد؛ یعنی با افزایش ضریب دسترسی، جمعیت نواحی شهری کاهش می یابد. همچنین بیانگر این واقعیت است که مناطق پرجمعیت شهر که بیشتر شامل مناطق کم درآمد نیز می باشد، دارای ضریب دسترسی پایینی است. افزون بر این ضریب دسترسی با فاصله از مرکز شهر مشهد به سمت نواحی پیرامونی کاهش می یابد.
Machine summary:
al ;٢٠٠٣ ,Chiu &Lau ) یـا دسترسی ، «آسانی رسیدن بـه مقصـد» یـا «کـاهش هزینـه در مقصـد» مـی باشـد ,Garb &Levine ) (٢٠٠٢:١٨٠؛ درحالی که حرکت «آسانی جابه جایی » یا «کاهش هزینه در کیلومتر» و افـزایش سـرعت و کاهش زمان بین مقصد و مبدأ تعریف شده است .
برای ضرب ماتریس ها از نرمافـزار مطلـب ١ بـا نوشـتن برنامـة ضـرب مـاتریس فاصـله و ماتریس پتانسیل جمعیت مناطق براساس فرمول دسترسی هنسن استفاده شـد (آمـوس گـیلات، ١٣٨٦: ٥٦)، که مراحل آن به صورت مثالی به شرح زیر ارائه شده است : - مرحله اول: دراین مرحله ابتدا ماتریس xij= فاصله بین نواحی و y= جمعیت نـواحی راتشـکیل داد و به زبان ریاضی در نرمافزار مطلب نوشت که نتیجه به این شرح است : جدول ١: فاصلة بین نواحی نمونه ای (به تصویر صفحه مراجعه شود) (٢) ماتریس Xij >> xij =[2 8 6; 8 2 4; 6 4 2]; > y=[4000 8000 3200]; مرحله دوم: دراین مرحله ، فاصلة مراکز نواحی نسبت به خودشان بر اساس نتایج مطالعات قبلـی بـه جای صفر بایستی رقم ٢ جایگذاری شود.
شکل ٣: تحلیل فضایی ضریب دسترسی در شهر مشهد در سال ١٣٨٥ (به تصویر صفحه مراجعه شود) مأخذ : یافته های تحقیق 1.
شکل ٤: رابطة بین جمعیت و ضریب دسترسی در نواحی شهرداری مشهد در سال ١٣٨٥ R=-0,32 مأخذ : یافته های تحقیق مناطق پرجمعیت شهر که از جمله مناطق کم درآمد نیز می باشـند، دارای ضـریب دسترسـی پـایینی می باشند و این رابطه ای معکوس است که به معنی رد فرضـیة دوم تحقیـق اسـت .
"How Accessibility Shapes Land Use", Journal American Institute of Planners, Vol. 25, pp.