Abstract:
در اسلام رفتاری اخلاقی محسوب می شود که براساس امکان، اختیار و آگاهی لازم صورت گرفته باشد. این نوع رفتار ممکن است به مرحله ظاهری جسمانی رسیده و یا امری درونی مانند حسد و ریا باشد. مراحل تکون رفتار اخلاقی از نفس و براساس نیازهای غریزی مادی– معنوی روحانی و متاثر از عوامل درونی، بیرونی و محیطی صورت می گیرد. فرایند و مراحل رفتار از نیاز شروع شده، پس از طی مراحل ادراکی (علم)، تخیل، قصد و انگیزه، ایمان و اراده به مرحله ظاهری می رسد. در این میان، عوامل و فرایندهای متعدد و متنوعی نیز مطرح می شوند که در جای خود قابل بحث و بررسی هستند. فیلسوفان مسلمان، مبدا اصلی رفتار انسان را در نفس و با استفاده از قوای آن جست وجو می کنند. روان شناسان، انگیزه و نیاز را عامل اصلی بروز و شکل گیری رفتار می دانند. اخلاقیون مسلمان، حوزه نفس و عوامل اخلاقی ارزشی را چون گرایشات فطری معنوی و ... را مطرح می کنند. تاکنون در میان آثار علمی و عملی اخلاق اسلامی، به طراحی نظام وار و جامع مراحل تکون رفتار اخلاقی توجه چندانی صورت نگرفته است. این پژوهش زمینه ای برای طرح این موضوع است.
Machine summary:
"در اینجا حوزة اخلاق را شامل رفتارهای صادره از انسان می‌دانیم که براساس امکان، آگاهی و اختیار صادر شده‌اند و براساس دیدگاه اسلام می‌توانند در قلمرو رفتارهای درونی همچون نیت و بیرونی همچون اعمال ظاهری باشد، که با تکرار مداومت بر آنها، تبدیل به خلق و یا رفتار پایدار در فرد می‌شوند و شخصیت وی را شکل می‌دهند.
مدل سیستم رفتاری اخلاقی انسان می‌تواند به این صورت باشد: وقتی رفتار آدمی در نگاه کلی و سیستمی مورد مداقه قرار گیرد، امکان عیب‌یابی، راه‌های تقویت و یا اصلاح روشن‌تر است و تنها در مراحلی می‌تواند به معالجه رفتار پرداخت که رفتار در آن موقعیت دچار اختلال یا بیماری شده است.
علم اخلاق، «صفات» را که بر اثر تکرار رفتارها به‌عنوان ملکات نفسانی و عادت‌های رفتاری درآمده‌اند عامل پیدایش رفتار و روان‌شناسی، «انگیزه» و «انگیزش» را عامل اصلی و محرک ایجادی رفتارهای انسان دانسته است.
به هر حال، نفس و قوای آن به‌عنوان منشأ ایجادی و تکون مراحل رفتار انسان از آغاز تا انجام، دخالت دارند و فرایندی را ایجاد می‌کنند که فرد در درون به‌سوی رفتارهایی می‌رود که در گذر ادراکات (شناخت‌ها) و اهداف (مقاصد) و انگیزه‌ها (نیت‌ها) و براساس انتخاب و سپس اراده عمل به تحقق آنها می‌پردازد.
4. تحقق فرایند رفتارهای اخلاقی چون عمدتا در نفس و روح انسان تحقق می‌یابند، گذر زمان در آنها کمتر محسوس است؛ زیرا مثلا مسئله‌ای به نام تخیل عمل قبل از آن به هر صورت که خیال شود، زمان چندانی نیاز ندارد و مانند انجام امور ظاهری و فیزیکی نیستند که زمان طولانی و محسوسی در پی دارند."
(
, 
, 
)
