Abstract:
تبیین ماهیت حرکت توسطیه و قطعیه و نیز تحقق خارجی آنها، از مسائل مهم در مباحث فلسفی حرکت قلمداد می گردد. ابن سینا برای اولین بار این مسئله را با صراحت مورد توجه قرار داده و معتقد است: آنچه در خارج وجود دارد، همان حرکت توسطیه است و حرکت قطعیه فقط در ذهن وجود دارد. دیدگاه ایشان توسط فخررازی، میرداماد، ملاصدرا، و فلاسفه بعدی مورد نقد قرار گرفت و برخی درصدد توجیه این دیدگاه برآمدند. ملاصدرا معتقد است: حرکت قطعیه در خارج وجود دارد. البته کلمات ایشان در وجود خارجی حرکت توسطیه مضطرب است.این نوشتار با هدف تبیین پاسخ دقیق این مسئله با روش توصیفی ـ تحلیلی، به تأیید انکار وجود خارجی حرکت توسطیه رهنمون شده و به نقد دیدگاه طرفدار وجود خارجی آن می پردازد.
Machine summary:
"ملاصدرا کلام وی را بر حرکت قطعیه (تفسیر دوم) حمل نموده و معتقد است: باید کلام ایشان را بر نفی تحقق نحوه دوم از انحای سه گانه تحقق امور زمانی حمل نمود و درنتیجه، حرکت قطعیه حدوث تدریجی و فنای تدریجی دارد (نحوه سوم)، نه اینکه حدوث تدریجی داشته، ولی مستمرالبقاء باشد؛ بنابراین، اینکه ابن سینا گفته است حرکت قطعیه در خارج وجود ندارد، مقصودش این نحوه از وجود بوده است؛ یعنی خواسته حرکت قطعیه ای را که تدریجا حادث بشود و بعد مستمرالبقاء باشد نفی کند.
توضیح اینکه چون حصول هر جزئی از اجزای فرضی حرکت، متوقف بر از بین رفتن جزء قبلی آن است، اجزای مذکور غیر قارالذات بوده و پی درپی موجود شده و معدوم می گردند، پس استدلال فوق بر نفی تحقق خارجی حرکت قطعیه با تفسیر اول آن دلالت می نماید؛ و از طرف دیگر، ازآن رو که صورت های ذهنی منعکس کننده اجزای خارجی حرکت اند، صورت های ذهنی نیز به تبع معلوم بالعرض پی درپی موجود می شوند؛ اگرچه قوه خیال حدود گوناگون حرکت را در کنار یکدیگر قرار می دهد و یک صورت متصل و پیوسته را که اجزایش در کنار یکدیگر موجودند به وجود می آورد؛ چنان که ابن سینا به این مطلب اشاره دارد (ابن سینا، 1404ق، ج 1، ص 84)."