درآمدی بر صنعت بافندگی یزد در عصر صفوی Journal Article

‫ﺑﺎ ﺗﺄﺳﻴﺲ ﺳﻠﺴﻠﺔ ﺻﻔﻮی، اﺗﺤﺎد ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻛﺸﻮر و روﻧﻖ ﺗﺠﺎرت و اﻣﻨﻴـﺖ ﺟـﺎدهﻫـﺎ،‬‬‬‬‬ ‫ﺑﺎزرﮔﺎﻧﻲ و ﺗﺎ ﺣﺪی ﺻﻨﺎﻳﻊ ﭘﻴﺸﻪوری ﺑﻪوﻳﮋه در رﺑﻊ اواﻳﻞ ﻗـﺮن ﻳـﺎزدﻫﻢ ﮔﺴـﺘﺮش‬‬‬‬‬ ‫ﻳﺎﻓﺖ. ﻫﻤﮕﺎم ﺑﺎ ﺣﻤﺎﻳﺖ ﺳﻼﻃﻴﻦ از ﻣﻨﺴﻮﺟﺎت ﭘﺎرﭼﻪای، اﻳﻦ ﺻﻨﻌﺖ ﺑﻪﺗـﺪرﻳﺞ ﺑـﻪ‬‬‬‬‬ ‫اوج اﻋﺘﻼی ﺧﻮد در ﺗﺎرﻳﺦ اﻳﺮان ﻧﺎﻳﻞ ﮔﺮدﻳﺪ. در اﻳﻦ ﻣﻴﺎن، ﻳﺰد ﻛﻪ ﻗﺪﻣﺘﺶ در ﺑﺎﻓﺖ‬‬‬‬‬ ‫اﻧﻮاع ﭘﺎرﭼﻪﻫﺎی ﻣﺮﻏﻮب، ﺑﻪ روزﮔﺎران اوﻟﻴﺔ اﺳﻼﻣﻲ ﻣﻲرﺳﻴﺪ و از دورة اﻳﻠﺨﺎﻧﺎن ﺑﻪ‬‬‬‬‬ ‫ﺑﻌﺪ، ﻧﺎم آن در ﻛﻨﺎر ﭼﻨﺪ ﻣﺮﻛﺰ ﻣﻬﻢ ﭘﺎرﭼﻪﺑﺎﻓﻲ اﻳﺮان ﺷـﻬﺮت ﻳﺎﻓﺘـﻪ ﺑـﻮد، ﺑـﻪ ﭼﻨـﺎن‬‬‬‬‬ ‫ﺟﺎﻳﮕﺎﻫﻲ رﺳﻴﺪ ﻛﻪ ﻣﺄﻣﻮری ﺑﺎ ﻋﻨﻮان ﻛ‪‬ﺮک‪‬ﻳﺮاق، ﻣﺴﺌﻮل ﺗﻬﻴﺔ ﭘﺎرﭼﻪﻫﺎی ﻣـﻮرد ﻧﻴـﺎز‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬ ‫درﺑﺎر از اﻳﻦ ﺷﻬﺮ ﺷﺪ. ﺣﻤﺎﻳﺖ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﺮﻛﺰی از ﻛﺎرﮔـﺎهﻫـﺎی ﻧﺴـﺎﺟﻲ ﻣﻮﺟـﺐ‬‬‬‬‬ ‫روﻧﻖ اﺷﺘﻐﺎل در ﺻﻨﻌﺖ ﻧﺴﺎﺟﻲ ﺷﺪ و ﻃﺮاح ﺑﺮﺟﺴﺘﻪای ﻫﻤﭽﻮن ﻏﻴﺎثاﻟﺪﻳﻦ ﻳﺰدی‬‬‬‬‬ ‫ﻛﻪ در ﺗﺎرﻳﺦ ﻧﺴﺎﺟﻲ اﻳﺮان ﺑﺪﻳﻞ ﻧﺪاﺷﺖ، ﻇﻬﻮر ﻳﺎﻓﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻋﺰﻳﻤـﺖ ﺑـﻪ اﺻـﻔﻬﺎن و‬‬‬‬‬ ‫رﻳﺎﺳﺖ ﺑﺮ ﻛﺎرﮔﺎهﻫﺎی ﺳﻠﻄﻨﺘﻲ ﺑﻪﻋﻨﻮان ﺑﺮﺟﺴﺘﻪﺗﺮﻳﻦ ﻃﺮاح ﭘﺎرﭼﻪ در ﺗﺎرﻳﺦ ﻧﺴﺎﺟﻲ‬‬‬‬‬ ‫اﻳﺮان ﺷﻬﺮت ﻳﺎﻓﺖ. در ﻋﺼﺮ ﺻـﻔﻮی دو اﺑﺘﻜـﺎر ﻓﻨـﻲ در ﻃﺮاﺣـﻲ و ﺑﺎﻓـﺖ ﭘﺎرﭼـﺔ‬‬‬‬‬ ‫ﭼﻨﺪﺗﺎﻳﻲ و ﻣﺨﻤﻞ رخ داد ﻛﻪ وی ﭘﺮﭼﻤﺪار و ﺑﺮﺟﺴﺘﻪﺗﺮﻳﻦ اﺳﺘﺎد ﻫﺮ دوی آﻧﻬﺎ ﺑﻮد.‬‬‬

After the foundation of the Safavid dynasty، trade experienced a boom in the first quarter of the eleventh century AH due to their political ties and measures to bring the trade routes under their control. Therefore، textile industry gradually reached its pinnacle thanks to Safavid support. Among the Iranian cities، Yazd became such a seat of this industry that a royal agent called Kerk-e Yarāq was appointed to provide the textiles requested by the royal family and aristocracy. Even، a professional designer from Yazd who was commissioned to Isfahan to run the royal textile weaving workshops managed to become the best textile designer in the Iranian history. Qias al-Din Yazdi، also، introduced two innovations in designing and weaving multiple and velvet fabrics.

‬‬‬‬‬ ‫ﺑﻪ ﻫﺮ روی، در ﺗﺼﻮﻳﺮی ﻛﻠﻲ، ﺑﺮﺟﺴﺘﻪﺗﺮﻳﻦ وﻳﮋﮔﻲ ﻃﺮحﻫﺎی ﻳﺰد را ﻣﻲﺗﻮان در ﻣـﻮارد‬‬‬‬‬ ‫زﻳﺮ ﺑﻴﺎن داﺷﺖ:‬‬‬‬‬ ‫ـ اﺳﺘﻔﺎده از ﺗﺼﻮﻳﺮ زﻧﺒﻮر ﺑﺮ روی ﭘﺎرﭼﻪای ﺑﻪ ﻧﺎم »ﺻﺎﻟﺤﻪ« ﻛـﻪ ﺑـﺎﻓﺘﻲ دوﻻ داﺷـﺘﻪ و در‬‬‬‬‬ ‫ﻣﻴﺎن ﻃﺮحﻫﺎی ﻫﻢزﻣﺎن ﺑﺎ ﺧﻮد ﻣﺒﻴ‪‬ﻦ اﺑﺘﻜﺎر ﺧﺎص ﻫﻨﺮﻣﻨﺪ اﺳﺖ )ﻫﻤﺎن: 37(؛‬‬‬‬‬‬‬‬‬ ‫ـ ﻃﺮح ﺑﻮﺗﺔ ﭘﻴﭽﻚ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺣﺎﻟﺖ‪ ‬ﻳﻜﻲ در ﻣﻴﺎن ﺑﺎ ﺗﺼﺎوﻳﺮ، ﺗﻜﻤﻴﻞ ﻣﻲﮔﺮدﻳﺪ )ﻫﻤﺎن:57(؛‬‬‬‬‬‬‬‬‬ ‫ﭘﮋوﻫﺶﻧﺎﻣﺔ ﺗﺎرﻳﺦ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و اﻗﺘﺼﺎدی، ﺳﺎل دوم، ﺷﻤﺎرة اول، ﺑﻬﺎر و ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن 2931‬‬‬‬‬ ‫ﻋﻠﻲاﻛﺒﺮ ﺗﺸﻜﺮی ﺑﺎﻓﻘﻲ 95‬‬‬‬‬ ‫ـ ﻃﺮﺣﻲ ﻛﻪ در آن ﭘﻮدﻫﺎ ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﭘﺸﺖ ﭘﺎرﭼﻪ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻧﺦﻫﺎی ﺿﺨﻴﻢ و ﺷﻞﺑـﺎف‬‬‬‬‬ ‫ﺑﺮﮔﺸﺘﻪ و ﺿﻤﻦ اراﺋﺔ ﻇﺎﻫﺮی ﺑﺴﻴﺎر ﻇﺮﻳﻒ و زﻳﺒﺎ، وﻳﮋﮔﻲ ﻣﺨﺘﺺ ﻳـﺰد ﺑـﻪﺷـﻤﺎرﻣـﻲرﻓـﺖ‬‬‬‬‬ ‫)ﻫﻤﺎن:67(؛‬‬‬‬‬ ‫ـ ﻃﺮح ﭘﻴﭽﻚ ﺷﻴﭙﻮری ﺳﻔﻴﺪ و ﻣﺰﻳﻦ ﺑﻪ ﮔﻞﻫﺎی ﺳﺮخ )ﻫﻤﺎن(؛‬‬‬‬‬ ‫ـ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺷﻜﻞ در ﻃﺮح ﭘﺎرﭼﻪﻫﺎی ﻣﺨﻤﻞ ﻛﻪ ﻋﻤﺪﺗﺎ ﺷﺎﻣﻞ ﮔﻴﺎﻫﺎن ﺗﺨﻴﻠـﻲ ﺑـﻮده و اﻏﻠـﺐ‬‬‬‬‬ ‫ﻣﻨﺸﺄ آن ﺑﻮﺗﻪﻫﺎی ﭘﻴﭽﻚ ﺑﻮد؛‬‬‬‬‬ ‫ـ اﺳﺘﻔﺎده از ﻧﻘﻮش ﭘﻴﭽﻚ ﻧﻴﻤـﻪﻃﺒﻴﻌـﻲ و ﻧﻴﻤـﻪﺗﺨﻴﻠـﻲ در اﻧـﺪازهﻫـﺎی ﺑـﺰرگ ﺑـﺮ روی‬‬‬‬‬ ‫ﭘﺎرﭼﻪﻫﺎی ﻣﺨﻤﻞ ﺑﺎ زﻣﻴﻨﺔ ﺳﺮخ. ‬‬‬‬‬ ‫ﭘﮋوﻫﺶﻧﺎﻣﺔ ﺗﺎرﻳﺦ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و اﻗﺘﺼﺎدی، ﺳﺎل دوم، ﺷﻤﺎرة اول، ﺑﻬﺎر و ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن 2931‬‬‬‬‬ ‫06 درآﻣﺪی ﺑﺮ ﺻﻨﻌﺖ ﺑﺎﻓﻨﺪﮔﻲ ﻳﺰد در ﻋﺼﺮ ﺻﻔﻮی‬‬‬‬‬ ‫در واﻗﻊ، ﺑﺎ آﻧﻜﻪ ﻏﻴﺎثاﻟﺪﻳﻦ در ﻣﻴﺎن ﻧﺴﺎﺟﺎن ﻳـﺰدی اﻋﺘﺒـﺎری ﺧـﺎص داﺷـﺖ، ﻳﻜـﻲ از‬‬‬‬‬ ‫ﻋﻮاﻣﻞ ﺑﺮﺟﺴﺘﮕﻲ او را ﻣﻲﺗﻮان ﺑﻪ ﺣﻤﺎﻳﺖ ﺷﺎهﻋﺒﺎس از ﺻـﻨﺎﻳﻊ ﺑﺎﻓﻨـﺪﮔﻲ و ﺑـﺎﻟﻄﺒﻊ، ﻛﺸـﻒ‬‬‬‬‬ ‫اﺳﺘﻌﺪادﻫﺎی ﻧﻬﻔﺘﻪ در وﻻﻳﺎت داﻧﺴﺖ.