Abstract:
در این مقاله نخست، مقولهی مهم سیر و سلوک عرفانی و اسفار اربعه که اساس مکتب عرفان بر آن استوار است، از منظر کلام الهی بررسی و تحلیل شده است. در این بخش، با استناد به آیات بسیاری از قرآن کریم که در آنها بهطور صریح یا ضمنی به سیر آفاقی و انفسی انسان برای کمال اشاره شده، ریشه و مبنای قرآنی سلوک عرفانی قابل اثبات است. سپس بحث معرفتشناسانهی ولایت و انواع آن اعم از عام و خاص، مقیده و مطلقه و تکوینیه و تشریعیه از نص صریح قرآن کریم یا معنای باطنی آن، همچنین از خلال احادیث نبوی استخراج شده و مورد تحلیل قرار گرفته است و در سه بخش ولایت خدا، ولایت انسان کامل و ولایت انبیاء و اولیای الهی ارائه شده است. در بخش سوم مقاله به بحث تأویل هرمنوتیکی عرفا (بهویژه، مولوی) پرداخته شده که بهموجب آن، آنچه عرفا در تأویل آیات قرآن و احادیث براساس اندیشهی تأویلگرای خود ارائه میدهند، مستند به آیاتی است که در آنها به لفظ تأویل اشاره شده است. همچنین، مورد استناد آنها در رویکرد تأویلی قرآن، حدیثی از پیامبر اکرم (ص) است که بهموجب آن، قرآن دارای مرتبهی ظاهر یا تنزیل و مرتبهی تأویل دانسته شده است: «ان للقرآن ظهرا و بطنا و لبطنه إلی سبعة أبطن و لبطنه بطناإلی سبعة أبطن».
Machine summary:
"باز جست؛ آن عارفی که به جبر تمسک میجوید، اگرچه آن جبر را به موجب آیهی «و هو معکم أینما کنتم» (حدید / 4)، عبارت از مقام معیت با خدا و فنای افعالی همهی انسانها در برابر خداوند میداند، به آیهی کریمهی «و ما رمیت إذ رمیت ولکن الله رمی» (انفال / 17) استناد میجوید؛ تمسک معتقدان به اختیار، بر آیاتی چون «و أن لیس للإنسان إلا ما سعی» (نجم / 39) و «لاإکراه فی الدین قد تبین رشد من الغی» (بقره / 256) است؛ وحدت وجود را با توجه به احادیثی چون «قرب فرائض» و «قرب نوافل» بیان و اثبات میکنند؛ نظریهی انسان کامل را در بطن آیاتی چون «إنی جاعل فی الأرض خلیفة» (بقره / 30) و «لقد کرمنا بنی آدم و حملناهم علی البر والبحر» (إسراء / 70) میجویند؛ حقیقت محمدیه (ص) را که جامع جمیع صفات الهی و اصل وجودی همهی انبیاء و اولیاست، با آیاتی چون «و الضحی» (ضحی / 1) و «لعمرک إنهم فی سکرتهم یعمهون» (حجر / 72) و احادیثی چون «لولاک لما خلقت أفلاک» تفسیر میکنند.
نتیجهگیری عرفان اسلامی در قلمرو خود با مفاهیمی چون سیر و سلوک، وحدت وجود، نظریهی انسان کامل، ولایت و انواع آن، تأویل، ذات و صفات و اسماء الهی و مباحث عمیق معرفتی دیگری مواجه است که خاستگاه و زمینهی هرکدام از این موضوعات و مفاهیم، قرآن و حدیث است؛ برای مثال، سیر و سلوک عرفانی و طریق معرفت که محور اصلی مباحث عرفان نظری و عملی است، مبنایی قرآنی دارد."