Abstract:
این جستار به تحلیل و بررسی تاملات مرگ اندیشانه در متون مهم منثور صوفیانه تا قرن پنجم هجری می پردازد. پژوهش حاضر نشان می دهد که مرگ اندیشی در متون عرفانی قرن پنجم هجری در مقایسه با متون عرفانی سده های پیش از آن بسامد بیشتری دارد. این نکته می تواند نشان دهنده عمق و اصالت تجربه های صوفیان و عارفان و اراده معطوف به مرگ در وجود آنان باشد. سویه دیگر این بررسی نشان می دهد که در آثار صوفیان اهل قبض که متصف به مقام خوف بودند، مرگ هراسی نمود بیشتری دارد، ولی در آثار صوفیان اهل بسط و سکر، پدیده مرگ دوستی بیشتر تجلی یافته است.
Machine summary:
"مقایسـه متـونی چـون کشـف المحجـوب هجـویری و آثـار احمـد غزالـی کـه هـر دو از جملـه صـوفیان متمایـل بـه مشـاهده و بسـط و سـکر هسـتند، بـا رسـاله قشـیریه و آثـار محمـد غزالـی نیـز نشـان می دهد که در کشف المحجوب و آثـار احمـد غزالـی ، بسـامد مـرگ هراسـی بسـیار کـم اسـت ، حـال آنکـه در آثار محمـد غزالـی ، صـوفی متمایـل بـه خـوف و زهـد، مـرگ اندیشـی و مـرگ هراسـی بسـامد بسـیار زیـادی دارد و در رسالۀ قشیریه غلبه با مضمون مرگ هراسی است .
با توجه بـه آنچـه گذشـت ، مـی تـوان یکـی از دلایـل اخـتلاف در بـاب مـرگ اندیشـی را در نـوع حضـور عارفـان و صـوفیان در جهـان و موقعیـت روحـی شـان دانسـت ؛ عـلاوه بـر ایـن بایـد افـزود در آثـار صـوفیان اهل بسط ، صفات جمـالی حـق غالـب اسـت و مـرگ اندیشـی آنهـا نیـز بیشـتر در قالـب مـرگ دوسـتی تبلـور مـی یابـد، امـا در آثـار صـوفیان اهـل قـبض و خـوف ، بیشـتر صـفات جلالـی حـق غالـب اسـت ؛ در نتیجـه مضمون مرگ هراسی بیشتر در آثار آنها تکرار می شود.
در ایـن آثـار صـرفا مضـامین معمـول در حـوزه شـریعت تکرار می شود و تأمـل در مـرگ چنـدان از عمـق و لطافـت هنـری خـاص صـوفیه برخـوردار نیسـت ، امـا در متونی کـه جنبـه تعلیمـی دارنـد و حاصـل تجربـه هـای عمیـق روحـی نویسـندگان آنهـا اسـت ، چـون إحیـاء علوم دین ، مرگ اندیشی هم نمود بیشتری می یابد و هم از عمق و لطافت خاصی برخوردار است ."