Abstract:
بیلانکوه یا ولیانکوی از محلات تاریخی شهر تبریز است. اشتهار این محله به نام «بیلانکوه» را به وجود مدفن اکابر اولیاء و عرفای تبریز در آن منسوب می کنند. مزارات بیلانکوه همواره از اهمیت خاصی برخوردار بودهاند، مرقد و مزار بزرگانی چون : اخی سعدالدین (عارف نامدار قرن ششم هجری)، کمال الدین مسعود خجندی (شاعر و عارف قرن هشتم هجری) کمال الدین بهزاد هراتی (نگارگر بزرگ قرن دهم هجری) و جز آن در این محله واقع شدهاند. در دوره ایلخانی، بنیانگذاری شهرک دانشگاهی ربع رشیدی، توسط خواجه رشید الدین فضل الله همدانی بر اهمیت آن افزود و از این رو قرن هشتم هجری دوره رونق و شکوفایی بیلانکوه محسوب میشود. این منطقه از تبریز در ادوار بعدی نیز همواره مورد توجه بوده است. وجود آثار ارزشمند و متعدد مربوط به دوره های مختلف تاریخی نشان از اهمیت و جایگاه این محله تاریخی تبریز دارد. توجه و عنایت اکابر اولیاء و عرفا – به ویژه از قرن ششم هجری به بعد - به بیلانکوه، موجب شکل گیری زوایا و خانقاه ها و مقابر ایشان در این محله شده است؛ از این رو ارائه نتایج بررسیهای میدانی درباره آثار و بقایای مقابر و مزارات بیلانکوه یکی از محور های این مقاله است.
Bilankuh or Valyankui is one of the historic neighborhoods in Tabriz. This neighborhood is known with the name"Bilankuh" since Tabrizian dignitaries and sages are buried there. Their graves in Bilankuh have always been of special importance; the graves of nobles such as Akhisa`d al-Din (the well-known sage of the sixth century)، Kamal al-Din Mas`udKhujandi (the poet and sage of the eighth century)، Kamal al-Din BehzadHarati (the great writer of the tenth century) and so on are located in the neighborhood. In Ilkhani Period، a collegiate town called Rab-e-Rashidi was established there by Khaje Rashid al-Din Fazl Allah Hamadani and doubled its importance. Hence، the 14th AD century is considered as the era of boom and prosperity. This area has also been taken into consideration during the following eras. The existence of various valuable works and monuments related to different historic phases reveals the significance of the neighborhood. The sages and dignitaries` attention to the area، especially from the 12th AD century on، made them have their graves and shrines placed there. Therefore، presenting the results of field studies about the remains and traces of these graves and monuments is one of the main aims of this article.
Machine summary:
این قسمت از محله بیلانکوه که به اعتبار دفن اخی سعد الدین عارف بزرگ قرن ششم هجری، در متون و منابع تاریخی با نام قله اخی سعدالدین از آن یاد شده است به دلیل قرار داشتن مزار اکابر اولیاء و عرفای تبریز در آن، از دیرباز مورد احترام و توجه بوده است.
علاوه بر نشانه های موجود کالبدی بنا و بررسیهای تطبیقی، اشارات حافظ حسین به وجود زاویه (خانقاه) کمال در بیلانکوه و نیز اشاره مستقیم کمال خجندی به این موضوع در بیت : تصویر شماره 5 – باغ کمال در سال 1392 «گر گوشه ای بسازد سلطان حسین ما را درقلب شهر نبود، کس را به ما نزاعی» طرح درخواست ساختن زاویه (گوشه) از سلطان حسین جلایری در خارج از شهر تبریز در آن دوره، این احتمال را مطرح میسازد که زاویه (گوشه یا همان خانقاه) کمال الدین مسعود خجندی در باغ کمال بیلانکوه، بنایی بوده که بر روی سرداب مقبره فعلی قرار داشته است و به مرور زمان تخریب شده، از بین رفته است.
صاحب روضات الجنان در بخشی از این کتاب و در باب مزارات واقع در باغ کمال تبریز و بزرگان به خاک سپرده شده در جوار شیخ کمال الدین مسعود خجندی مینویسد: در حوالی ایشان بعضی از ارباب سخن و اصحاب هنر مدفونند، مثل مولانا طوسی شاعر و مولانا علی مشربی شروانی و استاد بهزاد نقاش و استاد سلطان محمود مجلد که این هر دو در فن و کار و بار خود قرینه نداشتند» (کربلائی تبریزی،1344: 511 ).