Abstract:
مثنوی گنجینةالاسرار، اثر ماندگار عمان سامانی یکی از شاهکارهای ادب عرفانی در حوزة ادبیات عاشورایی است. این مثنوی گرانسنگ، در بیش از 800 بیت و در بحر رمل مسدس محذوف با نگاهی عرفانی به حوادث کربلا به رشتة نظم کشیده شده است که در این زمینه از شهرت و اعتبار خاصی برخوردار شده است. از طرفی دیگر، مثنوی زبدةالاسرار صفیعلیشاه اصفهانی نیز با همین درونمایه و در همین وزن در بیش از 4500 بیت، اندکی پیش از گنجینةالاسرار عمان سامانی سروده شده است. با توجه به تقدم زمانی سرایش زبدةالاسرار نسبت به گنجینةالاسرار و تقدم ارزشمندی و ماندگاری گنجینةالاسرار بر همه آثار عرفانی عاشورایی خلق شده پیش و پس از خود؛ این مقاله کوشیده است تا با مقایسة نگاه عرفانی و اندیشه این دو شاعر هم روزگار به موضوع واحد، این نتیجه را اثبات نماید که عمان سامانی در خلق اثر ماندگار و بینظیر خویش تحت تأثیر و تقلید زبدةالاسرار صفیعلیشاه بوده است و در بیان هر یک از شخصیت های عاشورایی، کلیت مفهوم را از صفیعلیشاه وام گرفته و با زبانی تازهتر آن را پرورانده و در نهایت ایجاز و در قالب واژگانی که رنگ و بوی مرثیه دارند، آن را بازگفته است. همچنین این مقاله این نکته را با آوردن شواهد نشان میدهد که عمان سامانی ضمن روایت هر شخصیت، عینا به نقل موضوع، بیت، یا اندیشههای عرفانی مطرح شده در زبدةالاسرار پرداخته از اشعار و اندیشه صفیعلیشاه، هم در لفظ و هم در معنی بهره فراوان جسته است.
Mathnavi Ganjineh al-Asrar by Amman Samani is one of the masterpieces of mystical literature in the field of ‘ashuraie literature. This great Mathnavi، consisted of more than 800 verses in the form of hexameter، versifies mystically the events of Karbala. On the other hand، Mathnavi Zobdeh al-Asrar by Safi Alishah Isfahani which has 4500 verses and the same theme and rhythm، has been composed a little earlier than that work. Since Zobdeh al-Asrar was created earlier than Ganjineh al-Asrar and the latter is more valuable and permanent than all the other works of ‘ashuraie mysticism before and after its creation، by comparing the mystical view and thought of these two poets about the same subject، this article tries to prove that Amman Samani has been under the influence of Safi Alishah’s Zobdeh al-Asrar in creating his unique work. In representing each ‘ashuraie character he borrowed the general meaning from Safi Alishah and recreated it with a new language and the words which have a sense of elegy. This research also uses the evidence to show that Amman Samani، while narrating each character، cites directly the subject، verses or mystical thoughts present in Zobdeh al-Asrar and uses both form and meaning of Safi Alishah’s poems and thoughts.
Machine summary:
کافی در شرح منظومة ظهر مینویسد: «مثنوی گنجینةالاسرار اثر ماندگار عمان سامانی در شعر عاشورایی است که با برداشتهای ناب عرفانی همراه شده است و در این راه از دو استاد مقدم خود؛ یعنی نیر تبریزی و صفیعلیشاه پیشی گرفته اگرچه فاصله زمانی ایشان با یکدیگر بسیار اندک است» (کافی، 1385: 311).
«مثنوی گنجینةالاسرار اثر ماندگار عمان سامانی در شعر عاشورایی است که با برداشتهای ناب عرفانی همراه شده است و در این راه از دو استاد مقدم خود؛ یعنی نیر تبریزی و صفیعلیشاه پیشی گرفته اگرچه فاصله زمانی ایشان با یکدیگر بسیار اندک است» (کافی، 1385: 311).
صفیعلیشاه اصفهانی برای اینکه حیرت خود را از گفتههای خود بیان کند میگوید: زین پریشان گفتها در حیرتم کز چه و با کیست روی صحبتم (صفی علیشاه اصفهانی، 1372: 67) تمام واژگان این بیت سادهاند و آهنگ معنایی متعارف و قابل فهمی را ایجاد کردهاند: از گفتههای پریشان خود در حیرتم که برای چه این سخنها را میگویم و روی صحبت من با کیست؟ اما عمان سامانی همین اندیشه را در قالب متفاوتی از واژگان میریزد و آهنگی تازه ایجاد میکند: کیست این پنهان مرا در جان و تناین که گوید از لب من راز کیست کز زبان من همی گوید سخنبنگرید این صاحب آواز کیست؟ (عمان سامانی، 1379: 233) استفاده از هجای بلند «الف» و «ای» و تکرار «ن» آهنگی ایجاد کرده است که در درون مخاطب طنین میاندازد.