Abstract:
تبیین مقامات و منازل سلوکی از مهمترین رسالتهای علم عرفان عملی است. عارفان تاکنون نتوانستهاند بهطور مشخص، تعداد این منازل و مقامات را تا رسیدن به هدف مطلوب مشخص کنند. در این زمنیه، اختلافات فاحشی میان آنان وجود دارد. مدعای این مقاله آن است که این اختلافات را هرگز نمیتوان نشانة سلیقهای یا ذوقی بودن این بحث دانست، بلکه به دلایل گوناگون، میتوان گفت: ماهیت علم عرفان عملی چنین اقتضایی دارد. علل فراوانی برای توجیه چنین اختلافاتی میتوان ذکر کرد. اختلاف در ذکر اجمالی یا تفصیلی، اختلاف در اصلی یا استطرادی بودن طرح مقامات، اختلاف در مبدأ و منتهای سلوک، توجه به وضعیت سؤالکننده، اختلاف در معیار و بنیان ترتیببندی، تنوع و تعدد تجربیات سلوکی عارفان، اصالت دادن یا اصالت ندادن به اعداد خاص مثل هفت و چهل و صد و هزار، و خلط میان مقامات و حالات را میتوان از اهم دلایل اختلاف در تعداد و ترتیب ذکر مقامات و منازل سلوکی دانست.
Machine summary:
"ابوعبدالرحمان سلمی (م412ق) در کتاب درجات المعاملات (سلمی، 1369) عناوین و موضوعاتی را که بهعنوان مقامات ذکر میکند مجموعا 44 موضوع ذیل است، هرچند همة آنها را نمیتوان از منازل سلوکی دانست: توبه، انابه، تقوا، خوف، رجا، زهد، توکل، اخلاص، وفا، فقر، جود و سخا، تفکر، حیا، عنایت، رضا، تصوف، خلق، زیارت، سماع، وجد، وجود، تواجد، حق، حقیقت، معرفت، یقین، تفرید، تجرید، فراست، محبت، عشق، صدق، شوق، علمالیقین، عینالیقین، موافقت، مشاهده، انس، سکر، فنا، بقا، جمع، و تفرقه.
ابومنصور اصفهانی (م418ق) در کتاب نهج الخاص (اصفهانی، 1367) چهل منزل را ذکر میکند: توبه، اراده، صدق، اخلاص، محاسبه، ورع، زهد، توکل، فقر، صبر، رضا، خوف، رجا، معامله، رعایت، ادب، ریاضت، فتوح، رغبت، رهبت، حقیقت، محبت، شوق، سماع، وجد، حرکت، سکون، طمأنینه، مشاهده، مراقبت، مکاشفه، سر، یقین، معرفت، تصوف، غیرت، مکر، غربت، ورود، همت.
خواجه عبدالله انصاری (396-481) در دو کتاب صد میدان (انصاری، 1389، ص253-334) و منازل السائرین، صد منزل و مقام سلوکی را بیان میکند (القاسانی، 1385)، هرچند ترتیب ذکر مقامات در این دو کتاب در جاهایی با یکدیگر متفاوت است.
خواجه نصیرالدین طوسی (597ـ672ق) در کتاب ارزشمند اوصاف الاشراف (طوسی، 1369) 31 مقام و منزل را با ترتیب خاصی بیان میکند: ایمان، ثبات، نیت، صدق، انابه، اخلاص، توبه، زهد، فقر، ریاضت، محاسبه، مراقبه، تقوا، خلوت، تفکر، خوف، رجا، صبر، شکر، اراده، شوق، محبت، معرفت، یقین، سکون، توکل، رضا، تسلیم، توحید، اتحاد، و وحدت."