Abstract:
واژه تأویل در تفاسیر عرفانی و اثری نقش پررنگی دارد. در بین تفاسیر اثری، تفسیر فیض کاشانی به دلیل اشتمال آن بر تأویلات ائمه(ع) و به طور محدود تأویلات خود فیض از جایگاه ویژهای برخوردار است. در بین تفاسیر عرفانی نیز تفسیر منسوب به ابن عربی مشتمل بر تأویلاتی است که منطبق بر معنا و مفهوم تأویل در حوزه عرفانی است. مقایسه این دو اثر از جنبه مفهومی و و روشی میتواند در روشنشدن مفهوم تأویل در این دو حوزه مؤثر باشد. در دو تفسیر مذکور گاه به دلیل وجود رویکردهای مشترک به مفهوم آیه، تأویلات مذکور در آنها اشتراک یافته است اما در غالب موارد اختلاف اساسی در گونه تأویلات وجود دارد. این مقاله با بررسی رویکرد ابن عربی و فیض به تأویل به مقایسه تأویلات این دو در تفاسیر خویش میپردازد و به بیان نقاط اشتراک و افتراق آنها میپردازد.
Machine summary:
تأويل در لغت همه لغت نويسان و لغت شناسان تأويل را از ريشه اول ميدانند؛ ابن فارس در «مقاييس اللغۀ» «اول » را داراي دو اصل ميداند و ميگويد: «همزه ، واو، و لام داراي دو اصل است ؛ ابتداي امر، که کلمه "أول " بمعني ابتدا از اين اصل است ؛ و إنتهاي امر و تأويل کلام ، به معني عاقبت وسرانجام کلام ، مانند آيه (به تصویر صفحه مراجعه شود)﴿هل ينظرون إلاتأويله يوم يأ ̈ي تأويله ﴾(اعراف /٥٣) که واژه تأويل در اين آيه نيز در همين معني استعمال شده است ؛ يعني وقتي که برانگيخته شوند سرانجام کتاب خدا بررسي تطبيقي تأويل در تفسير صافي و تفسير القرآن الکريم / ٨١ را در مييابند.
بررسي تطبيقي تأويل در تفسير صافي و تفسير القرآن الکريم / ٨٩ درباره تأويل آيه ٣٠ سوره مدثر : «عليهاتسعه عشر» که در حقيقت تعداد محافظان دوزخ است ، ابن عربي و فيض نظريات مختلفي را بيان داشته اند.
( 390-389 :1367 ٩٠ / مطالعات قرآني، سال چهارم ، شماره ١٥، پاييز ١٣٩٢ با وجود اظهارات فوق به نظر ميرسد که فيض و ابن عربي نقاط اشتراک فراواني با هم نداشته باشند، اگرچه امکان نقاط اشتراک هر چند قليل در تأويل هاي انجام شده اين دو تفسير وجود دارد.
﴾ بررسي تطبيقي تأويل در تفسير صافي و تفسير القرآن الکريم / ٩١ ثمرات به معارف ، حکم و انوار روح (ابن عربي، ١٣٦٨ ،ج ١: ٥٣)، و به نقل از قمي، ميوه دل ها، و دوست قرار دادن در چشم مردم تأويل شده است (فيض ١٣٨٧،ج ١: ٢٦٢).