Abstract:
جنیدنامه، پیشدرآمد (prologue) داستان بلند ابومسلمنامه، پرداختی خیالی و فانتاستیک از زندگی جد ابومسلم خراسانی است که در آن عناصری از دنیای واقعی با عناصر خیالی پردازندگان و ناقلان کهن همراه شده و جهانی را آفریده است که در آن ایدهی فرایند رشد و دستیابی به فردیت، با محور قهرمانان حماسی و تاریخی، به تصویر کشیده میشود. در مقالهی حاضر، پس از معرفی نوع ادبی فانتزی و بیان اهداف فانتزیسازی با استفاده از متون کهن، عناصر اصلی سازندهی فانتزی جنیدنامه دستهبندی و تحلیل روانشناختی شدهاند. این عناصر عبارتاند از: ساختار متناقض و شخصیتپردازی متقابل و درونمایهی حماسی و دینی. حاصل کار نشان میدهد که بهعلت تناسب کامل ذهن نامنظم و آشفتهی کودک با ساختار متن یادشده، این ابزار بهترین وسیله برای نظمبخشیدن به آشفتگیهای درونی و حرکت ذهنی آنها از کودکی به بلوغ است.
Machine summary:
فانتزی به دو دستهی عام و مدرن تقسیم میشود (نک: بهروزکیا، ۱۳۸۵: ۱۳۸)؛ فانتزی عام گونهای است که با عناصر کهن و قدیمی پیوند دارد؛ نویسندهی این نوع ادبی، گاه برای خلق دنیای خیالیاش، از قهرمانان و عناصر داستانهای کهن و افسانههای قومی یا فولکلور استفاده میکند؛ ازاینرو، این آثار برای کسب دانش و آگاهی در زمینهی فرهنگ، تاریخ و بینش روانشناختی و جامعهشناختی کهن منبعی مناسب هستند (نک: کارلین<FootNote No="120" Text=" Carlin"/>، ۱۹۹۴: ۱۵۹)؛ اما در فانتزی نو پیشساختی از شکل تخیلی ماجرا وجود ندارد و نویسنده در ارتباط با مخاطب، در جستوجوی تخیل با زمینهی قبلی نیست؛ بلکه تخیل به او القا میشود (نک: آنراولز<FootNote No="121" Text="Unravels"/>، ۲۰۰۰: ۲۶).
او خواندن فانتزی را برای بزرگسالان بیزیان میدانست؛ اما معتقد بود کودکان تنها باید با واقعیت سروکار داشته باشند؛ زیرا فانتزیها دنیایی را به تصویر میکشند که در آن انسانها برای منفعتطلبی چاپلوسی میکنند و دروغ میگویند؛ همچنین، نمایش این دنیاها بهگونهای است که کودک، شرارت و خیانت شخصیتهای داستان را تحسین میکند (نک: پایور، ۱۳۸۴: ۶۶).
بافت اسلامی این اثر و تلفیق آن با رویکرد ملی، بافتی را به وجود آورده است که با توجه به شخصیتپردازی متن، تقابل ذهنی کودک را پیش و پس از بلوغ سامان میدهد؛ ازاینرو، ضمن آگاهکردن کودک از ماجرای تاریخی و دینی حضور ائمه در کنار شیعیان ایرانی و نبرد آنها با دشمنان نامسلمان، ایدئولوژی شکستدادن اقوام بیگانه را با زندهنگهداشتن آیینها و باورهای اصیل ملی نشان میدهد و سبب لذتبردن کودک از قدرت فراطبیعی قهرمان درمقابل انواع ضدقهرمانان زمینی و فرازمینی میشود.