بررسی تأویل اقوال مشایخ در کشف المحجوب هجویری Journal Article

Corresponding Author: حقیقی، رقیه بایرام ؛

ادب فارسی پاییز و زمستان 1392 - شماره 12 ، Science-Research (Ministry of Science/ISC (‎18 page(s) - From 193 to 210 )

Keywords: تفسیر تأویل کشف المحجوب هجویری اقوال مشایخ صوفی تصوف صوفیه ظاهر

Abstract:

کشف المحجوب ابوالحسن علی بن عثمان جلابی هجویری غزنوی، نخستین متن مستقل صوفیانه به زبان فارسی، حاوی اطلاعات ارزشمندی در مسائل مختلف تصوف است. ازآنجاکه یکی از محوری‌ترین مسائل مطرح در پی‌بردن به نظرگاه‌ها و ترسیم جهان‌نگری و حتی روان‌شناسی روحی و عرفانی صوفیان، بررسی تأویلات و تفسیرات ایشان از آیات و احادیث و اقوال مشایخ و نیز نحوة تفسیر هستی و پدیده‌های طبیعی است، در این مقاله تلاش شده تا سازکارها و چهارچوب‌های تأویلی اعمال‌شده در اقوال مشایخ ـ از جمله صبغه‌های استدلالی یا ذوقی و خیالی در تفاسیر، میزان پایبندی مؤلف کتاب به ظاهر متن، نحوة توجهاتش به اجزای جملات و ارتباطات نحوی مؤثر و تعیین‌کننده در برداشت‌های او از آنها ـ بررسی شود.

Machine summary:

با در نظر گرفتن تعاریف و اختلافات دربارة تفسـیر و تأویل ، باید گفت اغلب هنگامی که معنا متوجه برداشت ظـاهری از آیـات و احادیـث و هر متن مکتوب دیگر با حفظ ضـوابط خـاص از جملـه فقـه اللغـۀ هـر زبـان و پایبنـدی حداکثری به ظاهر سخن باشد و تا حد امکان از دخالت نظر شخصی و ذوقی پرهیز کند، «تفسیر» نام میگیرد و هر گاه مبتنی بر امعان نظر و استدلال ذهنی مفسر باشـد یـا بـه لایه های معنایی عمیق تر و گسترده تر از ظاهر توجـه کنـد یـا رد پـایی از حضـور «نگـاه / هنری »١ به عرصۀ موارد مذکور دیده شود، «تأویـل » نـام مـیگیـرد کـه خـود دارای دو گرایش عقلی و کشفی ـ شهودی است . هجویری در تمثیلی، کیفیت این تجربه را چون الم میداند که قلم و عبارت به آن راهی ندارد (هجویری، همان : ٥٣٩) و سخن او در تعریف وجد «وجد سری باشد میان طالب و مطلوب کی بیان آن اندر کشف آن غیبت بود» (همـان ) اشاره بـه ایـن نـوع درک وی از مکاشفات صوفیانه دارد. (313-310 :5 هجویری در بحث مربوط به مقام جمع هم به این مسئله نظر دارد و معتقد است کـه خدا دیدن مخلوقات ، به جهت محو شدن در دوسـتی حـق اسـت ، چنانکـه جمـع همـت بایزید در حق باعث شده بود که خود و اهل صومعه را حق ببیند و در پاسخ مردی که از او میپرسد: «هل ابویزید فی البیت ؟» بگوید: «هل فی البیـت إلـا الله ؟» (هجـویری، ١٣٨٠: ٣٣٢)، درحالیکه در دورة بعد، نظیر همـین اقـوال در زبـان ، نشـانگر رواج تفکـر وحـدت وجودی است ، ولی او با نقل همین گفته ها به این نتیجه میرسد که «پس ایـن رؤیـت او (حق ) اندر چیزها به معنی آیات و دلایل و براهین وی بود اندر چیزها» (همان : ١١٢).

Download citation file :
(پژوهیار, , , )

Download PDF
Downlaod HTML

Shortlink:

Page: