Abstract:
مسئله جاودانگی نفس در جهنم و بقا در عذاب الهی ازجمله مسائل مهم کلامی و اعتقادی است که از همان آغاز، توجه بسیاری از متفکرین مسلمان را به خود جلب کرده است. در این میان ملاصدرا به اشکالاتی که در باب خلود در عذاب وجود دارد اشاره می کند و سعی کرده است با پاسخ دادن به آن ها و اثبات خلود برخی از کفار در جهنم، هرگونه اندیشه مبنی بر عدم خلود را رد کند. اما به نظر نگارنده پاسخ وی ناکافی بوده و نمی تواند عقیده به خلود را ثابت کند. بنابراین با ردشدن استدلالاتی که ملاصدرا بر خلود در عذاب کرده، این مسئله توجیهی عقلی نخواهد یافت و صحت آن منوط به پذیرش نصوص دینی خواهد بود. اما ابن عربی بر خلاف ملاصدرا سعی کرده با تاویل آیاتی که به مسئله خلود جهنمیان در عذاب اشاره کرده اند، راهی برای رهایی از مسئله خلود بیابد
Machine summary:
9 پاسخ اشکال دوم: ملاصدرا این پندار را نیز نادرست خوانده و آن را وهمی باطل میداند و با استناد به آیة «بلی من کسب سیئة و احاطت به خطیئته فاوائک اصحاب النار هم فیها خالدون» (بقره: 81)، میفرماید: هر کس مرتکب معصیتی شود به همان مقدار ناپاکی و آلودگی بر قلب او ظاهر میشود، اگر توبه کرد این آلودگی محو میشود و اگر توبه نکرد و بر سیئات، اصرار کرد به گونهای که آیینة قلب او را فرا گرفت و چیزی از صفای فطرت او باقی نماند، و نور ایمان و اطاعت حق تعالی از آن برداشته شد، اعمال صالحش نابود شده و به طور دائم در عذاب الهی جاویدان خواهد بود (ملاصدرا، 1366: 4/ 307).
لذا در اینجا اثبات دو امر ضروری مینماید: اول آنکه ادعای مستشکل که قائل به تبدیل هویت و فطرت انسانی شده بود را رد کنیم و بر اساس آن این مطلب که عذاب اخروی با طبیعت انسان ملائم خواهد بود را امری نادرست بدانیم و سپس ضمن تأیید بیان ملاصدرا مبنی بر تغییر طبیعت به معنای دوم (تغییر صورت طبیعی) بیان کنیم که نتیجهای که وی از این بیان گرفته و آن جاودانبودن اهل جهنم در عذاب است نادرست است.
با توجه به شواهدی که ارائه شد و از جمله حقیقت مسخ، ادعای ملاصدرا مبنی بر تغییر صورت نوعیه و انحفاظ هویت شخصیه نیز ثابت میشود و علاوه بر آن ادعای وی مبنی بر خلود اهل عذاب در آن باطل میشود؛ زیرا بر اساس یکی از اصول خود، که آن را قبلا بیان کردیم، اذعان میکند که کمالات ملائم طبع هر موجودی به او خواهد رسید و او به سمت هدفی که برای آن آفریده شده است در حرکت خواهد بود، زیرا این به مقتضای طبیعت و فطرت اوست که به بیان ملاصدرا و با توجه به معنای حقیقت مسخ، این هویت باقی بوده و محفوظ است.