وطن در شعر مشروطه Journal Article

Writer: نیکوبخت، ناصر ؛ زارع، غلامعلی ؛

زبان و ادبیات فارسی پاییز و زمستان 1385 - شماره 54 و 55 ، Science-Research (Ministry of Science/ISC (‎20 page(s) - From 131 to 150 )

Keywords: وطن : شعر معاصر فارسي وطن اسلامي جهان برين جهان‌وطني شعر عصر مشروطه اسلام ایران خاک مفهوم

Abstract:

یکی از موضوعات اصلی شعر فارسی در عصر مشروطه، «وطن» است و درک صحیح پیام شعر این دوره تا حدی منوط به شناخت جایگاه آن است. مفهوم وطن در نظر شاعران این دوره، با مفهوم آن در نزد گذشتگان متفاوت است. در این مقاله وطن در دو دورة قبل و بعد از اسلام بررسی شده است. ایرانیان پیش از اسلام با مفاهیمی از وطن مثل سرزمین و نژاد آشنا بودند، با پذیرش اسلام و تأثر از آموزه‌های آن، نگرش آنان نسبت به وطن دگرگون شد. به‌طور کلی مفاهیم وطن در شعر فارسی این دوران عبارت است از: 1. عالم اسلام؛ 2. عالم برین؛ 3. زادگاه؛ 4. جهان‌وطنی. بر پایة یافته‌های این تحقیق، مفهوم «وطن» در شعر مشروطه، با گذشته متفاوت است، هرچند مفاهیم کهن آن نیز کمابیش حضور دارد. «وطن» در این مفهوم جدید، مرکب از مؤلفه‌هایی است که می‌توان این مؤلفه‌ها را تحت عناوین زیر جستجو کرد:1. دگرگون شدن نقش مردم در حکومت؛ 2. تعلقات خاکی و نژادی؛ 3. هویت ایرانی با همة شئون آن.

Machine summary:

"اندیشه وطن اسلامی هر چند در عمل محقق نشد، آرزوی تحقق آن، از گذشته تا کنون وجود داشته است، در میان شاعران معاصر، اقبال لاهوری بیشتر از دیگران، به طرح و تبیین این مفهوم از وطن پرداخته است: «ما مسلمانیم و اولاد خلیلبا وطن وابستة تقدیر امم چند گویی چرا مانـده ویـرانچند گویی چرا جسـتـه مـأواچند گویـی چـرا روز حاجتچند گـویی چرا مـا اسـیریـمجنبش و دوستی و وداد است هند و افغان و خوارزم و ایرانخرس پتیـاره بر جای شیرانمانـده از کـار، دسـت دلیـرانز آنکه آزادی ما اسیرانروز یکرنگی و اتحاد اسـت (بهار، 1382: 128) ب) عالم برین: یکی دیگر از مفاهیم وطن در گذشته، به اعتبار انسان‌شناسی دینی عرفانی، عالم برین است که با تعابیر متفاوتی از آن یاد شده است. مثلا وقتی که ملک‌الشعرای بهار می‌گوید: «شاه آن باشد که با شمشیر گیرد ملک را پادشاهی نیست ملک رایگانی داشتن» (بهار، 1368: 314) متأثر از همین نگرش است، در حالی‌که نگرش غالب این دوران غیر از این است؛ مردم خود را مالک کشور و منشأ قدرت می‌شمردند و شاه را در برابر اعمال و وظایفش، مسئول می‌دانستند و حتی او را مؤاخذه و تهدید می‌کردند، سید اشرف‌الدین حسینی می‌گوید: آن که دولت را از این ذلت رهانـد ملت است آن که کشتی را سوی ساحل رساند ملت است آن که سلطان را سـر مسنـد نشـانـد ملت است و مالک ایـن آب و خــاک و مملکت ملت بود تــاج‌گیــر و تــاج بخـش سلـطنـت ملت بود (خارابی، 1380: 35- 36). با مقایسة گذرای مفاهیم وطن در گذشته با مفاهیم تازة آن در عصر مشروطه متوجه می‌شویم که وجه غالب مفاهیم گذشته، منبعث از باورهای دینی است؛ در حالی که مفاهیم تازه، عمدتا متأثر از تحولات سیاسی ـ اجتماعی دوران معاصر در جهان و ایران است که بی‌شک پیوستگی مستقیم و ملموس با دین نداشته‌اند."

Download citation file :
(پژوهیار, , , )

Download PDF
Downlaod HTML

Shortlink:

Page: