Abstract:
یکی از پیامدهای مهم تهاجم مغولان و استقرار دولت ایلخانی در ایران، رشد و گسترش تاریخ نگاری و گرایش های تازه در تاریخ نگری ایرانیان است. در این دوره، برخی تاریخ نگاران ایرانی ضمن توجه به جهان گشایی مغولان و خلق حماسه های تاریخی، در یک کنش رنسانسی به بازخوانی حماسی ترین دوره در روایات ملی ایرانیان، یعنی عصر کیانی روی آوردند و در رویکردی آگاهانه، به انطباق آن با دوره ی ایلخانان پرداختند. در این مقاله، با روش توصیفی- تحلیلی و براساس تفسیر متون و منابع، سه مرحله ی تلاش دانشوران ایرانی درجهت بازآفرینی عصر کیانیان در دوره ی مغول مورد بررسی قرار گرفته و مهم ترین رویدادها، منابع و ذهنیت تاریخی نمایندگان هر مرحله ارزیابی شده است. مرحله ی نخست، تفسیر مورخان از هجوم مغول به مثابه ی تحقق هجوم تورانیان است که سلطان جلال الدین خوارزمشاه مانند پهلوانان کیانی در پیکار با تورانیان شناخته می شود. مرحله ی دوم، تشبیه ایلخانان به کیانیان و جغتاییان به تورانیان و تاکید مورخان بر جنگ های خارجی ایلخانان به عنوان تلاش برای دفاع از مرزهای ایران زمین است. در این مرحله، اباقا به دلیل جنگ های طولانی اش با دشمنان شرقی و غربی، دارایشخصیتی کیانی می شود و در جایگاه کیخسروی قرار می گیرد. مرحله ی سوم، دوره ی ایلخانان مسلمان- از غازان تا ابوسعید- است که دانشوران ایرانی با سرودن حماسه های تاریخی به تلاش برای انطباق رویدادها و اقدامات شاهان ایلخانی به ویژه غازان با کیانیان می پردازند. حماسه های تاریخی ظفرنامه (اثر حمدالله مستوفی) و غازان نامه(از نوری اژدری) دو نمونه ی برجسته در بازخوانی سیمای کیانیان در این مرحله از تاریخ مغول به شمار می آیند. علاوه بر این، هنرمندان، نویسندگان و دیوانیان ایرانی با پژوهش های گسترده در شاهنامه ونسخه برداری های متعدد از آن، به اقدامی بی سابقه درجهت احیای روایات ایرانی و ارائه ی تصویری حماسی از دولت ایلخانان دربرابر دشمنانشان دست زدند. نسخه ی حمدالله مستوفی از شاهنامه در کنار سرودن ظفرنامه و همچنین تهیه ی شاهنامه ی بزرگ مغول و شاهنامه های کوچک در دربار ایلخانان و آل اینجو در فارس از آن جمله اند.
Machine summary:
indd 149 9/9/2014 11:20:30 AM ١٥٠ / بازنمایی سیمای کیانیان در تاریخ نگاری و حماسه سرایی دوره ی ایلخانان تفسیر مورخان از هجوم مغول به مثابه ی تحقـق هجـوم تورانیـان اسـت کـه سلطان جلال الدین خوارزمشاه مانند پهلوانـان کیـانی در پیکـار بـا تورانیـان شناخته میشود.
indd 151 9/9/2014 11:20:31 AM ١٥٢ / بازنمایی سیمای کیانیان در تاریخ نگاری و حماسه سرایی دوره ی ایلخانان این سرزمین در آثار دانشوران برجسـته ای ماننـد رشـیدالدین فضـل الله (در جـامع التـواریخ و مکاتبات ) و حمدالله مستوفی (در ظفرنامه )،تأکید فراوان بر قلمرو باستانی ایـران «از جیحـون تا نیل » در آثار مورخان این دوره و به کارگیری عنـوان «ایـران زمـین » در کنـار «ایـران شـهر» ساسانی ، از مواردی است که مـی توانـد نشـانه هـایی از توجـه آگاهانـه ی بخشـی از نخبگـان ایرانی این دوره به هویت تاریخی خود باشد.
indd 169 9/9/2014 11:20:34 AM ١٧٠ / بازنمایی سیمای کیانیان در تاریخ نگاری و حماسه سرایی دوره ی ایلخانان دفتر دلگشا که هم در صورت وهم در معنـا متـأثر از شـاهنامه ی فردوسـی اسـت ، در مـوارد متعدد هدف خود را بازآفرینی دوران شکوه ایرانیان می داند کـه از سـوی فردوسـی بـه وی محول شده است (همان : ب -٧٩).
indd 173 9/9/2014 11:20:35 AM ١٧٤ / بازنمایی سیمای کیانیان در تاریخ نگاری و حماسه سرایی دوره ی ایلخانان این شاهنامه و شـاهنامه هـای دیگـر ایـن دوره وجـود دارد کـه در آن هـا سـیمای مغـولی بـه قهرمانان روایات ایرانی داده اند.