Abstract:
مقاله حاضر محصول مطالعه ای همزمانی-درزمانی پیرامون رخدادی واج واژی؛ پیدایش پسوند -گری در فارسی با نگاهی به داده هایی از (ترکی)آذربایجانی (ایران ) است . در این مقاله ، به خلاف پژوهش های پیشین ، کلمات مختوم به -گری بـه سه گروه تقسیم میشوند، پایگانیها نظیر زرگری، ناپایگانیهای بازتحلیل شده همچـون قاضـیگـری و ناپایگـانیهـای اشتقاقی مانند مذهب گری و مربیگری. بخش نخست مقاله به مقدمه و بخش دوم به مرور و نقد مطالعـاتی کـه پیشـتر حول پسوند -گری انجام شده است ، اختصاص دارد. در بخش سوم ، پس از نگـاهی بـه پیشـینه ایـن پسـوند در دو دورة باستان و میانه زبان فارسی، فرض مقاله مطرح و شواهدی در اثبات آن من جمله از آذربایجانی به دست داده میشود. در ادامه همین بخش ، مشخصات هریک از سه گروه کلمات گریدار فوق الـذکر برشـمرده ، مثالهـایی از متـون نظـم و نثـر کهن (از قرن چهارم به این سو) برای هر یک ارائه و چگونگی شکل گیری پسوند -گری نمـایش داده مـیشـود. بخـش چهارم شامل نتیجه گیری و پیشنهاددهی برای مطالعات آتی میباشد.
Machine summary:
اگرچه علامه دهخدا به درستی ثقیل بودن تلفظ را علت بازتحلیل شدن کلمات فوق دانسته ، اما این امر را اولا به صورت جایگزینی -ی با -گری و نه درج -گر در میان دو -ی تلقی کرده ثانیا بـه مرکـب بـودن پسوند -گری اشاره ای نکرده است .
کشانی کشانی در اثر جامع خود با عنوان اشتقاق پسوندی در زبان فارسی امروز(١٣٧١الف ) پیرامون پسوند -گـری مینویسد:"از نظر ساختمان ظاهری، تقریبا همۀ ریشه هایی که -گری با آنها ترکیب میشـود، بـه پسـوند -ی ختم میشوند(موذی، وحشی، مادی، صوفی...
علیرغم مدخل شدن شماری از اسم مصدرهای فارسی قدیم همچون صوفیی(معین )، ساقیی(دهخدا) این گـروه کلمـات در توجیه علت وجود ناپایگانیهای بازتحلیل شده مورد توجه کشانی قرار نگرفته اند.
چنانکه از نقل قول فوق نیز برمیآید، صورت واژگانی-kara طی تحولی درون زبانی و در گـذر از دورة باستان به میانه دستوریشده و با تغییر مقوله به پسوندی صفت ساز بدل گشته است : ( به تصویر صفحه مراجعه شود) پیشتر گفتیم که در این مقاله فرض آن است که آنچـه موجـب پیـدایش پسـوند مرکـب -گـری شـده هم نشینی دو واج /i/ و تلاش زبان درجهت رفع تنافر حاصل از آن بوده است .
داده های پیکره نشان میدهد که درج پسوند CM- بـه کلمـات تغییریافتـه و دارای بافـت آوایـی لازم همچون موارد مذکور در مثال (٨) محدود نمانده و به دیگر اسم مصدرهای ساخته شده با اسـم و صـفتهای ١.
irAnandaCilig نکتۀ جالب دیگر اینکه در میان اسم مصدرهای پیکره مواردی مشهود اسـت کـه هرچنـد بـا صـفتهای کپیشده از فارسی ساخته شده اند اما برای آنها در ایـن زبـان معـادل اسـم مصـدر یـایی همچـون کلمـات مثالهای(٨) و(١٠) یافت نمیشود.