Abstract:
روش جاپای اکولوژیکی (بوم شناختی) در پایداری کلان شهرها با نگرشی بر کلان شهر تهران
حسین زاده دلیر کریم,ساسان پور فرزانه*
* دانشگاه تبریز
کلان شهری نظیر تهران در دهه های اخیر با مشکلات و مسایل عدیده ای همچون افزایش آلودگی زیست محیطی، کاهش توان اکولوژیکی، مصادره منابع منطقه پشتیبان، افزایش بار وارده بر محیط زیست و از همه مهمتر ناتوانی مدیریت شهری در تامین و اداره امور شهر مواجه شده است که همگی موید ناپایدارتر شدن فضای اکولوژیکی کلان شهرهایی همچون تهران است. به علت وجود فضایی ارگانیک و سیستماتیک در شهرها، پیامدهای این ناپایداری از یک سو موجب کاهش توان اکولوژیکی منطقه کلان شهری و از سوی دیگر ناپایدار منطقه پشتیبانش می گردد. بدیهی است، کلان شهرهایی مانند تهران برای ادامه حیات خود، جریانی از کالا و منابع را از منطقه پشتیبان خود، وارد و جریانی از ضایعات و زباله ها را از درون خود صادر می کند. لذا هر گونه ناپایداری در آن سریعا به هر یک از این دو سطح منتقل می شود. در نتیجه این فضای اکولوژیک ناپایدار با الگوی کنونی تولید و مصرف، دیگر توان برآوردن نیازهای اساسی جمعیت خود را ندارد. همچنین در برنامه ریزی شهری کنونی کلان شهرها و توسعه آینده آنها نیز به این مساله توجه چندانی نشده است و به دنبال آن مدیریت شهری این کلان شهر فاقد ابزار لازم جهت هدایت و انطباق زندگی شهری ساکنان خود با توان اکولوژیکی منطقه است.
بنابر این در این مقاله سعی شده است تا با پرداختن به این مساله روشی که می تواند ما را در تحقق پایداری کلان شهرها یاری کند معرفی شود. تاکنون این روش در پایداری بعضی از کلان شهرهای دنیا مانند لندن، سانتیاگو، توکیو، لیورپول بررسی و ارزیابی شده است در این مقاله نیز جا پای بومشناختی و میزان ناپایداری کلان شهر تهران محاسبه شده است. داده ها و آمار مورد نیاز این پژوهش با استفاده از روش های مطالعات کتابخانه ای و مراجعه به سازمان های ذیربط تهیه شده و در نهایت سعی شده است با دیدی علمی و اجرایی، با برآورد و ارزیابی این ناپایداری و علل آن، رهیافت های مدیریتی بهینه ای در گام نهادن به سوی پایداری کلان شهرها ارایه گردد.
Machine summary:
"با توجه به مساحت حدود 700 کیلومتر مربعی مناطق 22 گانه آنکه بهعنوان محدوده کلان شهر تهران در این مقاله مدنظر است و افزایش لجام گسیخهء جمعیت آن و عدم توانایی محیط زیست طبیعی تهران برای برآوردن نیازهای اکولوژیکی ساکنان آن و نیز گسترش روزافزون فضای کلان شهر تهران،در طی ادوار مختلف مدیران شهری طرحهای مختلفی از جمله طرح جامع شهری،شهرکسازی اطراف تهران،طرح اسکان استان تهران،طرح حفظ و ساماندهی شهر تهران،طرح منطقه شهر تهران و در این اواخر طرح مجموعه شهری تهران و طرح تفصیلی مناطق بیست و دوگانه تهران را به منظور ایجاد تعادل و کاهش فشار ساکنان و فعالیتهای آنها بر ظرفیت تحمل توان اکولوژیکی تهران انجام دادهاند (سیاحنیا،1382،35).
برای محاسبه جاپای بومشناختی کلان شهر تهران و ایران(منطقه پشتیبان آن)و مقایسه بین این دو،باید دو مرحله فعالیت انجام گیرد: الف:تعیین حوزههای مصرف جدول 2 حوزههای مصرف حوزههای مصرف زیر حوزهها مصرف انرژی مستقیم(غیراز حملونقل)برق 2-1-گاز 3-1-سوخت مایع،نفت،گازوئیل(به جز مصرف حملونقل) 4-1-سوختهای جامد(مثل زغال سنگ) 5-1-سایر سوختها جابجائی و حملونقل 1-2-مسافرت با ماشین،موتورسیکلت و قایق 2-2-مسافرت هوائی(اهالی لندن و مسافرتهای تجاری) 3-2-مسافرت با قطار و زیرزمینی 4-2-مسافرت با اتوبوس(دیزل) 5-2-سایر وسائل حملونقل افراد کالاها و خدمات و مدیریت ضایعات 1-3-جا پای کالاها و خدمات(کالاها و مواد مختلف) 2-3-اعتبار بازیافت انرژی 3-3-اعتبار بازیافت انرژی و منابع از طریق بازیافت غذا 1-5-غذاهای حیوانی 2-5-غذاهای گیاهی مسکن 1-6-ساخت(غیراز مصرف انرژی مستقیم برای عملیات) 2-6-اعتبار ساخت برای بازیافت 3-6-زمینهای شهری(زمینهای مورد استفاده برای حوزههای ساخت) Wakernagels,2003,15.
تغییر الگو و شیوه مصرف نیز از مهمترین الزاماتی است که در کلان شهر تهران باید ایجاد شود برای رسیدن به این مهم عواملی باید در کنار هم قرار گیرد مانند: حمایت رهبران سیاسی و اقتصادی جامعه،ایجاد حس تعلق شهروندان به مکان، مشارکت شهروندان و برنامهریزیها به نحوی که جوامع محلی فرآیند توسعه و پایداری را درک کنند و متعلق به خود بدانند."