Abstract:
مخروطات یا همان دانش مطالعۀ مقاطع مخروطی از عالیترین مباحث نظری هندسۀ دوران باستان و سدههای میانه بوده که به خاطر کاربردهای عملی نیز مورد توجه قرار میگرفته است. در پژوهش پیش رو، پس از اشارهای کوتاه به تاریخچۀ مخروطات در یونان و در تمدن اسلامی، چگونگی راهیابی آن به کتابهای درسی دورۀ قاجار و کمی پس از آن در ایران، و نیز دگرگونی واژگان این علم در جریان این انتقال، بررسی میشود.
Machine summary:
ΚΩΝΙΚΩΝ جدورٔە فعاليت نام فعاليت رساله اي در بارٔە ويژگيهاي مقاطع مخروطي نيمۀ دوم سدٔە سه گانه (في خواص القطوع الثلاثة )؛ کاربرد چهارم هجري علاء بن سهل مخروطات در نظريۀ آينه ها و عدسيهاي سوزان الف ) تأليف در بارٔە هذلوليوار، سهميوار و ح ٣٣٠-ح ۴١۵ق سجزي بيضيوار؛ ب ) رساله اي در بارٔە خطوط مجانب هذلولي بحث در بارٔە مجانب هاي هذلولي سده هاي ۴و ۵ق محمد بن احمد قمي (ابن کشنه ) (رسالة في إبانة الخطين اللذين يقربان أبدا ولا يلتقيان ) الف ) تأليف رساله اي در بارٔە يکي از قضايايي که بنو موسي در مقدمات تسهيل درک ٣۵۴-۴٣٠ق ابن هيثم مخروطات نوشته بوده اند؛ ب ) بازسازي مقالۀ هشتم مخروطات زنده و فعال در ابوالفتح اصفهاني تأليف تلخيص المخروطات ۵١٣ق تأليف خلاصه اي به نام تصفح المخروطات ؛ درگذشته پيش از عبدالملک شيرازي نيز براي تسهيل درک قضاياي مقالۀ هفتم ، ۶٠٠ق مقدماتي را آورده است يادداشت ها و حاشيه هايي بر بعضي از قضاياي کتاب مخروطات در رساله اي با عنوان حواش ۵٢٩-۶٠١ق موسي بن ميمون علي بعض أشͅال کتاب المخروطات نوشته است رساله اي (يا قسمتي از کتاب جبر) در بارٔە درگذشتۀ ح ۶١٠ق شرف الدين طوسي مجانب هذلولي بيان و اثبات دو مقدمه (لم ) مربوط به اواخر ۵۵١-۶٣٩ق کمال الدين ابن يونس مقالۀ نخست مخروطات الف ) تحرير المخروطات 1 ۵٩٧-۶٧٢ق نصير الدين طوسي ب ) في مقدمات کتاب المخروطات شرح کتاب ابلونيوس في المخروطات (تهذيب درگذشتۀ ۶٨٢ق محيي الدين مغربي مخروطات ابلونيوس ) ١.
٢ چون در بخش هاي بعدي مقاله ، به تحول واژگان اين علم در متون درسي اي که در دارالفنون تدوين شده است ميپردازيم ، لازم ميدانيم برخي از واژگاني را که در متون مخروطات دوران اسلامي رايج بوده است ذکر کنيم : - سه قطع مخروطي که امروزه سهمي و هذلولي و بيضي ناميده ميشوند، در اين متون به ترتيب «قطع مکافي» و «قطع زائد» و «قطع ناقص » نام دارند.
مبحث مقاطع مخروطي به طور مفصل و نسبتا جامع در نخستين اثر مستقل مهندس الملک در اين حوزه ، يعني در کتاب هندسه ، دورٔە دوم ، مخروطات مطرح ميشود که براي سال ششم متوسطه ، مطابق پروگرام وزارت جليلۀ معارف تأليف شده است .