Abstract:
در این مقاله به بازخوانی دیوان فرخی سیستانی، از نظر رویدادهای تاریخی و اجتماعی، پرداخته شده است. بنابراین، این مقاله مبتنی بر موضوعات تاریخی و اجتماعی دوران غزنوی است؛ موضوعاتی که فرخی در اشعار خود آنها را بیان کرده است. مطالب و اشارات مندرج در مدحها با شش اثر تاریخی ـ مجملالتواریخ و القصص، زینالاخبار گردیزی، تاریخ گزیده، تاریخ بیهقی، ترجمة تاریخ یمینی، و طبقات ناصری ـ مقایسه شده است. ملاحظه میشود که فرخی فقط شاعری مداح نیست و قصاید او فقط مدح نیست؛ بلکه مدایح او بیانکنندة اوضاع سیاسی، مانند جنگها، مصالحهها، وزرا، و مسائل اجتماعی، مانند رفتار با اسرا، شکارها، و شاهدها، در دوران غزنوی است. میتوان گفت که، در حقیقت، دیوان او مکمل کتب تاریخی فوق است و در بعضی موارد، به علت ثبت جزئیات، بر آنها برتری مییابد. بنا بر پنداشت نگارندة مقاله، فرخی نهتنها به ستایش غزنویان نپرداخته است، بلکه شاید آنان را سرزنش هم کرده باشد.
Machine summary:
ـ قدرت شاعری ، زبان سلیس ، توانایی بسیار در توصیف دیده ها و بدیهه گویی : گاه در مجلس تو شعر بدیهه کنمی به زمانی نهمی پیش تو بیتی پنجـاه (فرخی ، ١٣٣٥: ٣٥٨) ـ تسلط بسیار زیاد به زبان فارسی دری : خاصه آن بنده که مانندة مـن بنـده بـود مــدح گوینــده و داننــدة الفــاظ دری (همان : ٣٧٧) ـ استادی در نواختن رود و چنگ و خواندن اشعار: چــو بــزم کــردی گفتــی بیــا و رود بــزن چوجشن کردی گفتی بیا و شـعر بخـوان (همان : ٢٨٤) گــاه گفتــی بیــا و رود بــزن گاه گفتـی بیـا و شـعر بخـوان (همان : ٢٦٧) ویژگی های مذکور سبب شد که او پیوسته ، چه در سفر و چه در حضر، جزء همراهـان سلطان محمود باشد: سیزده سال است امسال و فزون خواهد شـد که من ای شـاه بـدین درگـه معمـور درم تا تو اندر حضری من به حضـر پـیش تـوام تا تو اندر سـفری بـا تـو بـه انـدر سـفرم (همان : ٢٣٢) و البته هزینة سفرهای او را نیز حکومت تأمین می کرده است و حتی باری که فرخی آن را صرف امور دیگر کرده بود، باز درخواست هزینة همراهی سلطان را می نماید: من به نظارة جنگ آیم و از بخشش تـو مر مرا بـاره پدیـد آیـد و سـاز سـفری میر مـر سـاز سـفر داد مـرا لـیکن مـن همه نـاچیز و تبـه کـردم از بـی بصـری (همان : ٣٧٨) «خوی عیاری او را بر آن می داشته که درین سـفرها گـاه خـود نیـز قصـد دخالـت در مخاصمت کند» (صفا، ١٣٤٢: ٥٣٦).