Abstract:
جمهوری به عنوان یک روش حکومت، یا اداره حکومت است که در سدههای هیجدهم ونوزدهم در غالب دموکراسی یا حکومت مردم بر مردم مطرح شده است. پیشینه جمهوری خواهی به دوران پیش از مشروطیت باز میگردد که میتوان در آراء اشخاصی چون طالبوف ملکم خان وغیره میتوان آن را جست. رضا خان که پس از استعفای مشیرالدوله و خروج قوام السلطنه زمینه را برای رسیدن به مقام نخست وزیری مناسب میدید؛ درصدد برآمد که به شیوه آتاتورک مصطفی کمال پاشا رژیم جمهوری را تأسیس و خود را به ریاست جمهوری انتخاب شود. این در حالی بود که اوضاع آشفته کشور و فقدان امنیت وآرزوی مردم مبنی بر ظهور یک منجی برای نجات کشور از نابسامانیها که پس از مشروطیت به این سو برفضای اجتماعی و سیاسی کشور سایه انداخته بود، نیاز به روی کار آوردن یک حکومت مرکزی توانمند در ایران به شدت احساس میشد. سؤال این پژوهش این بود که جنبش جمهوری خواهی رضاخانی زمینهها و دلایل آن چگونه بوده است؟ فرضیه مقاله پیش رو این است که به نظر میرسد ناکامی این جنبش از واپس زدن جامع سنتی ایرانی و استفاده ابزاری رضاخان از آن برای کسب قدرت بوده است.
Machine summary:
"(دولت آبادی، 1371: 367) احمد شاه با ارسال تلگرافی به مجلس زمان آمدنش را به ایران معین کرد رضاخان هم تهدید کرد در صورت بازگشت احمد شاه از ورودش به ایران جلوگیری خواهد کرد و همزمان درگیری در مجلس میان نمایندگان موافق ومخالف با جمهوری و گرفتن رأی اعتماد از مجلس بالا گرفت و مدرس و همرزمانش که در مجلس نفوذ بالایی داشتند و برکناری احمد شاه و برچیدن سلطنت قاجار را خلاف قوانین مشروطه دانست در صدد مقابله با رضاخان برآمد اما دریافت که چنین کاری سهل نخواهد بود؛ زیرا بی علاقگی شاه به مشکلات کشور که در غرب سرگرم عیاشی است دشواری دفاع از وی حمایت امرای لشکرها از رضاخان و نگرانی از واکنش تند وکلای هوادار جمهوری که با دخالت نظامیان در انتخابات به مجلس راه یافته بودند از طرفی روابط گرم رضاخان با جمهوری خواهان و تشویق آنان با هزینه گزاف (بهار، 1371: 42)، و کنسرتهایی که عارف شاعر ملی در حمایت از جمهوری در گراند هتل برپا میکرد و حتی زنان جمعیتی به نام «نسوان جمهوریخواه» تشکیل میدادند و احساسات جمهوری خواهان به اندازهای اوج گرفت که ایرانیان مقیم خارج تلگرافهایی از اروپا ارسال کردند و مدرس با نگرانی از این وضع منتظر ماند تا مجلس افتتاح و کار تصویب اعتبار نامه وکلا آغاز گردد و بهترین حربهاش را برای مقابله با طرح جمهوری یعنی رد اعتبار نامه وکلا و جلوگیری از رسیدن نمایندگان تا حد نصاب و عقیم ماندن تصویب لایحه جمهوری را عملی سازد."